|
ФИО автора:
Mirzayeva Shaxrinsa
O'zbekistin davlat san'at va madaniyat institutining
Farg'ona mintaqaviy filiali 3--bosqich
talabasi
Название публикации:
«MUSIQIY FOLKLORDA TA'LIM VA TARBIYA
JARAYONI»
Annotatsiya.
Mazkur maqolada musiqiy folklor va unda ta'lim -tarbiya jarayoni
haqida fikr-mulohazalar bildirildi.
Kalit so'zlar:
xalq og'zaki ijodi, folklor, doston, ijroz ertak, afsona, rivoyat,
xonanda,raqqos, qo'shiq, ta'lim-tarbiya
Folklor barcha san’at turlari ko‘rinishlarini o‘ziga mujassamlashtirgan.
Folklorning bir talay namunalari so‘z va kuy uyg‘unligida ijro etiladi. Doston va
termalarni do‘mbira jo‘rligida kuylash an’anaviy bo‘lsa, qo‘shiqlar dutor va doira
jo‘rligida, cholg‘uchilar ansambli jo‘rligida kuylangan. Boshqa bir folklor asarlarida
so‘z yetakchi o‘rinni egallaydi. Ertak, afsona, rivoyat, lof, naql, latifa, topishmoq va
maqol janrlari shunday xarakterga ega.Xar bir xalq yoki elat, avvalo tarixi, madaniy
birligi bilan ajralib turadi.
O‘zbek xalqi ham uzoq tarixiy davr mobaynida shakllanib, juda ko‘p ilmiy-
madaniy xususiyatlarga ega bo‘ldi. O‘tmish ajdodlarimiz an’analari qadriyatlari
asrdan-asrga, avloddan-avlodga saqlanib,taraqqiy topib keldi. Xususan, milliy-
madaniy xususiyatlarimizni saqlanib qolishida xalq ogzaki badiiy ijodining roli
beqiyos bo‘ldi. Jumladan, xalqimizni o‘ziga xos urf-odat va marosimlari bola
tarbiyasi, mehmonnavozlik tabiati , axloq-odob qoidalari, pazandachilik malakasi,
mehnat va turmush tarzi tartiblari folklor asarlari orqali bizgacha yetib keldi. Uzoq
o‘tmishda guruh-guruh bo‘lib xalq sayillarida, ommaviy bayramalarda turli tuman
tomoshalar ko‘rsatgan xalq qiziqchilari, qo‘girchoqbozlar, dorbozlar, raqqos va
568
xonandalarni ijodiy uyushmalarini folklor ansambilini o‘ziga xos na’munalari deyish
mumkin. Chunki folklor asarlarini ommaviy ravishda ijro etuvchilarning aksariyati
professional bo‘lmay, balki havaskor ijrochilar bo‘lib ularni repertuari ham sof xalq
og’zaki ijodidandir. Xalq ijodiyotini asrash va rivojlantirishda folklor-etnografik
ansambli rahbarlarining bu sohadagi ijodiy iqtidori muhim ahamiyatga ega.
Folklor urug‘, qabila, elat yoki xalqning milliy og‘zaki badiiy ijodiyoti bo‘lib, o‘sha
qabila, urug‘, elat, xalq yoki millatning mafkurasi va psixologiyasini aks ettiradi. Unda
voqelikni ifodalashning doston, ertak, maqol, qo‘shiq, topishmoq singari xilma-xil
janrlari shakllangan. Xalq og‘zaki ijodi namunalari uzoq muddatli ijodiy jarayonda,
og‘izdan-og‘izga, avloddan avlodga, ustozdan shogirdga o‘tib yuzaga keladi va
yashaydi, ularning aniq bir muallifi noma’lumdir. Shuni aytish o‘rinliki folklor musiqa
san’ati qadim zamonlarda jamoaning ommaviy ijodi sifatida yuzaga kelib, uning ilk
namunalari jamoa ijrosiga mo‘ljallangan. O‘sha davrlarda yakka ijrochilar jamoa
ijrochilaridan ajralib chiqmagan edi. Biroq, davr o‘tishi bilan, ijrochilik mahoratlari
oshishi bilan jamoalar orasidan yakka ijrochilar ajralib chiqa boshladilarBirinchidan,
xalq og‘zaki ijodi xalq ma’naviyat madaniyati haqidagi bilimlarni uning o‘tmishi va
hozirgi zamonida chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Xalq og‘zaki ijodi o‘z va “qo‘shni
xalq”ning turmush tarzi, urf-odatlari, urf-odatlari bilan tanishtiradi.Ikkinchidan,
folklor yordamida har qanday xalq madaniyatida mustahkamlangan axloqiy va xulq-
atvor madaniyati normalari va qadriyatlarini o'zlashtirish amalga oshiriladi. Axloqiy
va xulq-atvor normalari va qadriyatlari tasvirlar tizimida ifodalanadi.
Folklorning ta'lim jarayonidagi tarbiyaviy ahamiyati shundaki qahramonlarning
xarakterini ochib beriladi, ularning harakatlarining mohiyatiga chuqur kirib boriladi,
o'quvchi nima yaxshi va nima yomon ekanligini tushunadi, bu orqali o'ziga yoqadigan
va yoqtirmaydigan narsalarni osongina aniqlaydi, inson go'zalligi haqidagi mashhur
fikrlarni tushunadi. Hikmatli maqol va matallarda xulq-atvor me’yorlari haqida so‘z
boradi.
569
Shuningdek folklor yordamida ham o‘z millati madaniyatiga hurmat bilan
munosabatda bo‘lishni, ham boshqa etnik madaniyatga nisbatan bag‘rikeng
munosabatni tarbiyalash mumkin. O'quvchi musiqiy folklorni o‘rganar ekan, xalqning
ijodkor ekanligini anglab yetadi, undan hayratlanadi,faxrlanadi.
Musiqiy folklor ko‘p asrlik xalq asari bo‘lib, u estetik didni rivojlantirishga xizmat
qiladi. Bola xalq tafakkurining go'zalligini his qiladi, u xalq bilan muloqotga muhtoj. U
odamlar o'z ishida qanday vositalardan foydalanishini tushunishga intiladi, ularni
kelajakda qo'llashga harakat qiladi.
Musiqiy folklor insonlarning milliy madaniyatida alohida o'rin tutadi va quyidagi
funktsiyalarni bajaradi:
1.estetik
2. tarbiyaviy
3.kognitiv
Musiqiy folklorning asosiy vazifalaridan bolalarda badiiy didni shakllantirish,
go‘zallikni qadrlash va anglash qobiliyatini rivojlantirish, barkamol shaxsni
shakllantirishga xizmat qilishidadir.
Folklor asarlari dastlab qanday yaratilgan bo‘lsa, o‘sha holicha yangi
ma’lumotlar bilan boyitilib, tarixiy sharoitga moslashib, shu bilan birga yozma
adabiyotga ijobiy ta’sir etadi. Inson ongining musaffoligi, jamiyatning yetukligi, shaxs
ma’naviyat dunyosining boyligini ta’minlashda folklor musiqasining ahamiyati juda
kattadir. Shuning uchun ham folklor musiqa san’atini o‘rganish o’quvchilarda ming
yillik tarixga ega bo‘lgan urf-odatlar, udumlar, marosimlarimizga nisbatan mehr-
muhabbat va hurmat uyg‘otadi.Tarbiyaviy mazmunga ega folklor, kundalik an'analar,
bayramlar, belarus klassik adabiyoti - bu milliy xarakterning shakllanishiga katta
ta'sir ko'rsatadigan tushunchalardir. Bu bolalar va yoshlarning doston, ertak,
570
afsonalar olamida ijodiy rivojlanishiga xizmat qiladi. Maqol va matallar axloqiy
amrlarga asos bo'lib, tafakkur, mantiq, xalq tarixi va madaniyatiga qiziqishni
rivojlantirishga yordam beradi.
Demak, folklor turli xalqlar madaniyatida shakllangan tarbiya tamoyillari, uning
axloqiy, diniy va afsonaviy asoslari haqidagi asosiy bilim manbai hisoblanadi. Badiiy
ijodning majoziy va ramziy tabiati, uning shaxsning hissiy va hissiy sohasiga ta'siri uni
beparvolikning eng munosib vositasi va ayni paytda samarali tarbiyaviy ta'sirga
aylantiradi.
Musiqiy folklorning tarbiyaviy imkoniyatlari cheksizdir. Bugun jamiyatimiz xalq
tajribasidan foydalangan holda, unutilgan antik an’analarni tiklamoqda, tarbiya
nazariyasi va amaliyotining yangi modellarini yaratmoqda.
Musiqiy folklor xalq madaniyatning qadimiy qatlamlariga, bir butun sifatida
an’anaga e’tibor inson tarbiyasi va kamolotining bitmas-tuganmas manbai sifatida
keyingi yillarda ijtimoiy-pedagogik muhitda ayniqsa faol bo‘ldi. Bu xalq og‘zaki ijodi
janrlarining funksional xususiyatlari, xalq og‘zaki ijodining chuqur ma’naviyati va
hikmati, milliy madaniyatning avloddan-avlodga o‘tish jarayonining uzluksizligi bilan
bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
