Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

 
Sulton Husayn
davrida Hirot birmuncha obod boʻldi. Bunda shubhasiz, Alisher 
Navoiyning xizmati benihoya kattadir. U tamom boyligini masjid - u madrasalar, 
hammom va shifokorlar, ravot va musofirxonalar qurilishiga, suv chiqarib shahar - u 
qishloqlarni obod qilishga sarfladi. Navoiy qurdirgan binolar va inshootlar haqida 
Xondamir
ning "Xulosat ul - axbor" hamda "Makorim ul - axloq" asarlarida ham 
nihoyatda qimmatli maʼlumotlar keltirilgan. Buyuk shoir adabiyot sohasida juda koʻp 
qalam tebratgan . Xususan, gʻazal , qitʼa , doston, ruboiy, muxammas, musaddas va 
h.k . Navoiyning eng buyuk asarlaridan biri "Xamsa" asaridir.Bu asarning boshqa 
"Xamsa" asarlaridan farqi turk tilda yozilgani va bunda Navoiy "Farhod va Shirin" 
dostonida Farhod – komil inson timsolidir. U bolaligidan ilmga chanqoq bo’ladi va bir 
marta o’qigani sira yodidan chiqmaydi. Farhod o’n yoshga yetganda hamma ilmlarni 
egallab bo’ladi. Bu dostonning bosh g’oyasi komil inson va Allohga bo’lgan ishqni 
tasvirlash hisoblanadi. Bundan ko’rinib turadiki, tasavvuf olamini keng yoritib bergan. 

---

281 
Biroq 
majoz, tashbeh, istiora 
kabi mantiqiy qoidalardan boxabar bo’lmagan kitobxon 
Navoiy kabi mumtoz adabiyot namoyondasining ijodini to’la anglashi qiyin kechadi. 
Menga qolsa shoirning ijod namunalarini kosa ostidagi nimkosa derdim. Negaki, 
birgina g’azallarini olsak, aslida go’zal yor uchun atalgandek tuyuldi. Lekin qayta-
qayta o’qiyversak, Yaratganni va boqiylikni tarannum etayotganiga amin bo’lamiz.
Shoirning yana "Munshoot" , " Muhokamat ul-lug’atayin, " Lison ut - tayr " , "Chor 
devon " va “Mezon ul – avzon
” 
nomli asarlari ham mashhur. Bu asarlarning birida 
turkiy tili haqida gap ketsa, boshqasida allomalar va yana birida umrning to’rt fasli 
kuylanadi. 
17
Buyuk adib,yozuvchi 
Oybek
Navoiy haqida shunday deydi: "Navoiy 
sheʼriyati va Navoiy obrazi hamisha kuchli bir quyosh kabi koʻnglimni tortar edi. Oʻz 
asarlarida shoir Navoiy obrazini yaratishga zoʻr mayl, orzu, istagim, bor edi. Lekin 
tarixga koʻz tashlasam, Navoiy gigant, buyuk bir siymo holida qarshimda turar edi. 
Yoshligimdan beri Navoiyning oʻchmas, abadiy sheʼrlarini sevib oʻqir edim, uning 
jozibali gʻazallari borgan sari koʻnglimga singib bordi, shakl va mazmunlari yuragimni 
mast va maftun etdi. 
Oltinga teng soʻzlar, negaki, Navoiyning har bir asarida Ollohni va Ollohga bo’lgan 
ilohiy ishqni tarannum etishi, komil inson qanday boʻlishi va bu yoʻlda qanday 
toʻsiqlarga uchrashimiz, oddiylikdagi botiniy tuygʻularni aks ettirish hammaning ham 
qoʻlidan kelmaydi. Bilamizki,