|
811
o'rtasidagi aloqalarning aksidir, ularning har biri o'z sohasida yagona mavjud moddiy
dunyoni o'rganadi.
Mehnat bozorining bilimli, mehnat xususiyatlarini o`zgartirish uchun mobil,
yangi texnologiyalarni o`zlashtirgan raqobatbardosh mutaxassislarga bo`lgan ehtiyoji
yosh avlodni turli fan yo`nalishlari bo`yicha bilimlarni integratsiyalashuv
tamoyillariga asoslangan holda tayyorlashning yangi tizimini yaratishni taqozo
etmoqda.
Zamonaviy maktabda o'qituvchining asosiy vazifasi o'quvchilarga obyektiv
dunyoning turli tomonlari o'rtasidagi munosabatlarning to'liq mohiyati va
xususiyatlarini ko'rsatish, ularni maqsadli va mustaqil bilish faoliyatiga tayyorlashdir.
Maktabda tabiiy fanlarni o`qitishning fan tizimi umuman olganda o`quvchilarda
ma’lum bir ilmiy bilim va malakalar tizimini shakllantirish imkoniyatini beradi.
Geografiya fanining deyarli cheksiz integrativ salohiyati mavjud bo`lib, u o`quv
jarayonida fanlararo aloqalar omili bo`lib xizmat qilish imkonini beradi. Bunday holda,
ta'lim jarayonining mazmuni maxsus geografik madaniyat bilan to'ldirilishi mumkin.
O`z navbatida, Geografiya fanining boshqa fanlar mazmuni bilan uzviy bog`lanishi
geografik bilimlarni boyitadi, bu fanni o`rganishga bo`lgan motivatsiyani oshiradi,
geografik ta’lim mohiyati o`quvchilar nazarida boshqa fan yo`nalishlari mohiyati
orqali yangi mazmun kasb etadi va shu orqali fanlararo integratsiya muammosi shaxsga
yo'naltirilgan ta'lim doirasiga kiritiladi.
Biroq fizika, kimyo, biologiya, geografiya fanlari bo`yicha maktab o`quv
rejalarining bir-biriga mos kelmasligi, ulardagi tushunchalar, qonunlar va
nazariyalarning o`zaro bog`liqligi, uzluksizligi va yagona talqinining yo`qligi maktab
o`quvchilarining alohida-alohida bilim olishiga olib keladi. O'quvchilarda dunyoning
yagona ilmiy manzarasi va uning rivojlanish qonuniyatlarini tushunmasligi, natijada
maktabda tabiiy fanlar asoslarini o'rganishda olingan bilim va amaliy ko'nikmalarni har
tomonlama qo'llay olmaslik; bu haqiqiy hayotda ularning oldida muammolarni hal
qilishda to`siqlar paydo qiladi.
Fizika va tabiiy geografiyaning fanlararo aloqalarini amalga oshirish muammosi
katta ahamiyatga ega. Ularning o`zaro bog`liqligi va o`zaro ta’siri, geografik
812
tushunchalar va fizik qonuniyatlarning umumiyligi o`quv materiali mazmunida
fanlararo aloqadorlik ko`rinishida aks etishi o`quvchilarni tevarak-atrof, olamdagi
sabab-oqibat munosabatlarini o`rganishning asosiy shartlaridan biridir. O'qituvchi
o'quvchilarga tabiat hodisalari va fizik qonunlar o'rtasidagi munosabatni ko'rsatadigan
o'quv materialiga ega bo'lishi kerak; fizika va geografiya fanlarini bilim va tadqiqot
usullari bilan o'zaro boyitish lozim. Fizika va geografiyada fanlararo integratsiyadan
o’quv jarayonida foydalanish fundamental tabiatshunoslik tushunchalari – “modda”,
“energiya”, “kuch”, “harakat” va boshqalarni shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.
Ularning shakllanishida asosiy o`rin fizikaga tegishli, lekin geografik tushunchalarning
ushbu jarayonga jalb etilishi ma’lumotlarning kengayishi va chuqur o`rganilishida,
shuningdek, tabiiy fanlarda turlicha talqin qilingan taqdirda ularning boʻlinishining
oldini olishda qimmatli rol oʻynaydi.
Fanlararo integratsiya geografik ta'limni faollashtirishga, geografik bilimlarni
to'ldirish va boyitish, geografiyadagi tabiiy va ijtimoiy jarayonlarning rang-
barangligini, ko'p qirraliligini ochib berishda yordam beradi. Fanlararo integratsiyani
amalga oshirish jarayonida yaratilgan geografik ta'limni takomillashtirishning
pedagogik muhitini ilmiy asoslash, bu dunyoning qiyofasini kengaytirishga va
o'quvchilar shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yordam beradi.
Ushbu jarayonda quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
-geografik bilimlarni boshqa fan va ta'lim yo'nalishlari orqali kontekstga kiritish;
- geografik bilimlarni yangi mazmun bilan to'ldirish;
- tizimli geografik tafakkurni shakllantirish;
- o`quvchilarda geografik madaniyatni shakllantirish.
Fanlararo integratsiya omili sifatida qabul qilingan geografik mazmun boshqa
fan va ta'lim sohalariga sezilarli darajada kirish qobiliyatiga ega va fanlararo integrativ
asosda qurilgan ta'lim jarayoni geografik bilimlarni shaxsiy-mohiyatli sohaga kiritishni
ta'minlaydi.
Eksperimental o`qitishga tayyorgarlik jarayonida boshlang`ich geografiya kursi
darslarida ham o`quvchilarning bilish faolligini shakllantirish maqsadida muammoli
813
ta’limda fanlararo bog`lanishlardan foydalanishning uslubiy shartlarini ishlab chiqish
lozim.
Ularning eng muhimlari:
-o'quv jarayoniga fanlararo aloqalarga asoslangan muammoli vazifalarni tizimli
ravishda kiritish;
-qiziqishning paydo bo'lishiga yordam beradigan turli metodik usullardan
foydalanish va buning natijasida ijodiy faollik, o'quvchilarni bosqichma-bosqich jalb
qilish;
-fanlararo xarakterdagi turli ijodiy vazifalarni belgilash va hal qilish jarayonida
diagnostik testlar tizimi orqali oquvchilar tafakkurini rivojlantirish ustidan tizimli
nazoratni amalga oshirish.
Bu muammoni hal qilishning mumkin bo'lgan yondashuvlaridan biri tabiat,
jamiyat va inson faoliyati jarayonlarining o'zaro bog'liqligi va birligini ko'rsatish
imkonini beradigan muammoli ta'limga fanlararo vazifalarni tizimli ravishda
kiritishdir.
O`quvchilarni muammoli o`qitishda fanlararo aloqadorlikdan foydalanishga
o`rgatish quyidagilarga yordam beradi:
- muammoni hal qilish - faktik materialni qisqartirish orqali fikrlashga o'rgatish;
- dunyoqarashni rivojlantirish;
- butun dunyo qiyofasini idrok etish.
Turli guruhlaridagi o`quvchilar tomonidan dastur materialini o'zlashtirishning
qiyosiy tahlili muammoli ta'limda fanlararo aloqalardan foydalanish samaradorligini
oshirmoqda. Qisman izlanuvchan va evristik faoliyat ko'nikmalariga ega bo'lgan
o`quvchilar ulushi ortadi, bu holat faqat bilimga bo'lgan qiziqishning ortishi va
natijada o'quvchilarning ijodiy faolligi oshishiga omil bo`ladi.
Adabiyotlar:
1.
Ishmuxammedov R. Ta’limda innovatsiya-T.: Fan va texnogiyalar
nashriyoti, 2010
2.
Qurbonniyozov R. Geografiya o`qitish metodikasi// – Urganch.: xorazm,
2001. – 212 б
814
3.
Душина И.В., Таможняя Е.А., Пятунин В.Б. Методика и технология
обучения географии в школе. -М.: ACT Астрель, 2002. —203 с.
4.
Максаковский В.П. Географическая культура. М.: «Владос», 1998, -
416 с.
815
Do'stlaringiz bilan baham: |
