|
Foydalangan adabiyotlar ro'yxati
1.Islom Karimov." Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q".T. 1998.
2.Poyon Ravshanov."Qashqadaryo tarixi".T. 1995.
3.To'la Lafasov. "Qarshi shaharlar tarixi". T. 2011.
4. "Oydin" mahalla raisi Shohista Bozorova bilan suhbat.
4.uz.m.vikipedia.org.
5. WWW.google.com.
6. Arxiv ma'lumotlar.
93
ФИО автора:
TVCHDPI Gumanitar fanlar fakulteti Milliy g’oya,ma’naviyat asoslari
va huquq ta’limi 2-bosqich talabasi
Qodirov Sanjar
Название публикации:
«TA’LIM -TARBIYA JARAYONIDA AXLOQNING
O'RNI»
ANOTATSIYA
Ushbu maqolada jamiyatni tarbiyalashda ta'lim va tarbiyaning ahamiyati,axloqiy
tarbiya undan tashqari ma'naviy tarbiya haqida ham sóz yuritilgan.Insonning ulg'ayib
komol topishida ta'lim va tarbiyani teng olib borish bugungi kunning dolzarb masalasi
ekanligini unutmasligimiz kerak.Axloq esa tarbiyaning yetakchi bóg'ini.Faqatgina
ta'lim berishbilan kifoyalanib qolmaslik qanchalik zarurligi haqida tóxtalib
ótilgan.Inson tug'ilgandan ilmli bólib tug'ilmaganidek tarbiyali ham bólib
tug'ilmaydi.Shunday ekan har bir ósib kelayotgan yosh óz axloqini yillar davomida
olgan ta'lim va tarbiyasi bilan nomoyon qiladi.Axloqiy tarbiya,ta'lim xususida olib
borilayotgan islohotlar nechog'lik muhim ekanligi ta'kidlangan.
Kalit so'zlar:
Axloq,ma'rifat,axloqiy tarbiya,tarbiyaviy ong,axloqiy tamoyilla
The role of authority in the formation of human beliefs
Sanjar Qodirov, Student of CSPI of Tashkent region
Umid Adambayev, Teacher of CSPI of Tashkent region
ABSTRACT
This article discusses the importance of education and upbringing in the upbringing of
society, moral education, as well as spiritual upbringing. It is said that a person is not
born educated as he was born to be educated. Therefore, every young person is
educated and brought up over the years. It was emphasized how important the reforms
in the field of moral education are.
94
Keywords: Morality, enlightenment, moral education, educational consciousness,
moral principles
Ta'lim va tarbiyaning o‘rtasida ochiq-oydin farq bor. Ta'lim, tarbiyaning bir juz'idir.
Tarbiya esa ta'limni o‘z ichiga oladi, aksincha emas. Demak, tarbiya o‘z-o‘zidan
ta'limga nisbatan komil va keng qamrovlidir. Islomiy tarbiyaning ma'nosi esa
jamiyatda har taraflama komil inson shaxsiyatini barpo qilish va albatta, bu tarbiya
ruhiy, aqliy va jismoniy taraflarni o‘z ichiga oladi.Ta'lim komil tarbiyaning bir juz'idir.
U esa aqlni rivojlantiradi va sayqallashtiradi. Natijada u o‘z hayotida kerak bo‘ladigan
ilmu ma'rifatni ashyolar to‘g‘risidagi turli ma'lumotlarni, kasbiy mahoratini yoki kasb
va hunarlarga tegishli bo‘lgan fanlarni o‘rganadi. Lekin tarbiyaga o‘xshab keng
qamrovli bo‘la olmaydi. Chunki ta'lim insonni ruhiy, aqliy va jismoniy taraflarini
birdek qamrab ololmaydi. Shuning uchun ham ta'lim va tarbiya doimo birga bo‘lishi
talab etiladi."Tarbiya” so‘zining ma’nolari ko‘p bo‘lsa-da, milliy an’analardan kelib
chiqsak, tasavvurda avvalo uning “axloqiy” sifati uyg‘onadi. Boisi, ota-bobolarimiz
bola axloq-odobini tarbiyaning boshqa turlariga nisbatan ustun qo‘yishgan.Binobarin,
bolaning aqliy va jismoniy tarbiyasi samarasiz qolmasligi uchun, farzandning axloqiy
tarbiyasi bilan jiddiy shug‘ullanib ko‘p harakat qilish lozim. Axloqiy tarbiya — odam
axloqini kamolga yetkazish demakdir, ya’ni odamni shunday tarbiya qilish kerakki,
fe’li va amali o‘ziga ham, boshqalarga ham foydali va manfaat keltiradigan
bo‘lsin”.[1]Abdulla Avloniy ham “Turkiy guliston yoxud axloq” risolasida bola
tarbiyasiga yondashganda, uni jismoniy, fikriy va axloqiy turlarga ajratib, axloqiy
tarbiyaga alohida e’tibor qaratadi.Sharqda tarbiya ta’limdan bir qadar keng tushuncha,
uning zamirida shaxs fazilatlari, bilimliligi, kasb-hunar egallagani, odob-axloqi,
umuman, jamiyatda odamlarga qay darajada foyda keltira olishi asosiy mezon
hisoblangan.Taʼlim va tarbiya borasidagi maʼlumotlarni bir-biridan ayri holda tasavvur
qilish mumkin emas. Bu ikkisi bir jasaddagi bel va qorin kabidir. Biri ikkinchisisiz
hech narsaga yaramaydi, balki noqis va majruh bo‘ladi. Buning isboti va natijasini esa
95
voqelikda har qadamda uchratish mumkin.Taʼlim-tarbiya haqida soʻz ketganda,
Abdulla Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot — yo mamot, yo najot — yo
halokat, yo saodat — yo falokat masalasidir”, degan chuqur maʼnoli fikri yodimizga
tushaveradi. Buyuk maʼrifatparvar bobomizning bu soʻzlari asrimiz boshida millatimiz
uchun qanchalar muhim boʻlgan boʻlsa, hozirgi vaqtda ham shunchalik, balki undan
ham koʻproq dolzarb ahamiyatga ega.Prezidentimiz tomonidan shu yil 23-avgustda
xalq taʼlimi tizimini rivojlantirish, pedagoglarning malakasi va jamiyatdagi nufuzini
oshirish, yosh avlod maʼnaviyatini yuksaltirish masalalariga bagʻishlab oʻtkazilgan
videoselektor yigʻilishida “Tarbiya” fanini yaratish va oʻqitish tashabbusi ilgari
surilishi ham ana shu hayotiy zarurat bilan chambarchas bogʻliq. Shu maqsadda
maktablardagi maʼnaviy-tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etib, “Milliy
gʻoya”, “Odobnoma”, “Dinlar tarixi”, “Vatan tuygʻusi” kabi fanlarni birlashtirgan
holda, “Tarbiya” fanini joriy etish zarurligi qayd etildi. Mazkur tashabbus roʻyobi
sifatida Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 6-iyulda “Umumiy oʻrta taʼlim
muassasalarida “Tarbiya” fanini bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori qabul qilindi va hozir shu asosda keng koʻlamli ishlar
olib borilyapti.axloq asoslari har doim ota-onalar tomonidan belgilanadi. Yuzlab yillar
oldin shunday bo'lgan, har doim ham shunday bo'ladi. Axloqning birinchi
tushunchasini chaqaloqqa uning onasi tabassum va ozgina qattiqqo'llik bilan nima
yaxshi va nima yomonligini tushuntiradi. "Opangizning sochidan tortish, qo'pol so'z
aytish yoki tilingizni ko'rsatish yomon, lekin mazali taom uchun minnatdorchilik
bildirish, kimgadir salomlashish yoki yordam berish yaxshi" - bu misol va ularning
yuzlablari bor. Axloqiy tarbiya elementlarini kundalik hayotning har bir daqiqasida
kuzatish mumkin. Bola uchun axloqiy namuna har doim ota-ona bo'ladi, u nima
bo'lishidan qat'i nazar. Shuning uchun mo'rt shaxsga to'g'ri o'rnak berish juda
muhimdir.Xitoy donishmandi Syun-Szi “Chaqaloqlar hamma erda bir xil yig'lashadi.
Katta bo'lganlarida esa turli qiliqlar qilishadi. Bu – tarbiyaning oqibati”, deb yozgan
edi. Olmon faylasufi Immanuil Kant o'z asarida “Inson faqat tarbiya orqali inson
bo'ladi, uning qandayligi tarbiyaning natijasidir”, degan fikrni bildiradi.
96
Tarbiya borasida Sa'diy Sheroziy shunday misralarni bitgan:
Minbarning poyida tursa ham eshak,
Tarbiya yuqmaydi, bo'lmaydi odam.
Tarbiya ko'rmayin ulg'aysa kishi.
Eshak bo'lib qolur yuzga kirsa ham.
Ma'lumki, ulug' mutafakkir Abu Ali ibn Sino merosida ilm va axloq uyg'unligi
masalasi alohida o'rin tutadi. Allomaning “Tadbiri manzil” risolasida tarbiya masalasi
ko'proq tahlil etilgan
Xulosa qilib aytganda, axloq, – deb yozgan nemis mutafakkiri, – aslida, o‘zimizni
qanday baxtli qilishimiz kerakligi haqida emas, balki qanday qilib baxtga loyiq
bo‘lishimiz kerakligi haqidagi ta’limot bor”.Men bu gapga qo‘shilaman va baxtga
erishish uchun nafaqat bilim, balki iroda, mustahkam fe’l-atvor, yuksak g‘oya va
olijanob tuyg‘ular ham zarurligini tushunaman. Bu nafaqat tushunish, balki xulq-atvor
qoidalarini bilish, balki ularga amal qilishga qodir bo'lish, xohlash, jur'at etish, ya'ni
"amaliy falsafa" emas, balki amaliy hayot beradigan narsaga ega bo'lish kerak. Axloq
- bu butun hayot emas, balki hayotning faqat bir qismidir, lekin har bir qism muhimdir,
ayniqsa zaruriy qism bo'lsa, ularsiz butunning uyg'un faoliyati mumkin emas. Axloq
esa aynan shunday bir qismdir.Axloqning shakllanishi va rivojlanishi uzoq jarayon
bo'lib, uning cho'qqisiga hali juda uzoqdir.
Zero, Prezidentimiz taʼkidlab oʻtganlaridek, “Maʼrifatparvar bobomiz Abdulla
Avloniyning asriy qadriyatlarimiz asosida yaratgan “Turkiy “Guliston” yoxud axloq”
asari sharqona tarbiyaning noyob qoʻllanmasi sifatida bugungi kunda ham oʻzining
qadri va ahamiyatini yoʻqotgan emas. Biz “Tarbiya” fanining nazariy asoslarini ishlab
chiqishda mana shunday bebaho asarlardan samarali foydalanishimiz zarur”.Demak,
anglashiladiki, biz “Tarbiya” fanini yaratishda uzoq-yaqin oʻtmishimizda yashab
97
oʻtgan ulugʻ zotlar merosidan, qolaversa, umuminsoniy qadriyatlardan unumli
foydalanishimiz kerak boʻladi. Ana shular asosida yaratilgan yangi fan farzandlarimiz
tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etishi, shubhasiz. Barkamol avlodni tarbiyalash
orqali esa oldimizga qoʻygan ulkan maqsadga erishamiz — mamlakatimizda uchinchi
Uygʻonish koʻz ochadi. Farzandlarimizning qobiliyatini ro‘yobga chiqarishda
bolalikdan e’tibor berib, ularning kamoloti uchun barcha imkoniyatlarimizni safarbar
etsak, yurtimizdan yana ko‘plab Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulug‘beklar yetishib chiqadi.
Men bunga ishonaman.[2]
Do'stlaringiz bilan baham: |
