Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 
1. Andreychikova A.P , Ubaydullayev M, Yusupova N.A “Fransuz tili fonetikasi” 
O’zbekiston 1992-y 
2. Bled E, Bled O. Orthographe, Grammaire, -Paris HACHETTE, 2009 
3. 
www.google.uz
 
4. www.ziyonet.uz 

---

874 
ФИО автора:
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat Oʻzbek tili va adabiyoti 
universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti 2-kurs talabasi
 Suvanova Anora 
Mirzaqul qizi 
Название публикации:
«ANBAR OTINNING PEDAGOGIK FIKRLARI» 
Anotatsiya: Anbar Otinning ijodiy merosi deyarli she`riy asarlardan iborat. Uning o`z qo`li bilan yozgan 
devoni saqlab qolingan. Bu devon shoiraning o`g`li Usmonxo`ja Zohidov tomonidan Qo`qon adabiyot 
muzeyiga taqdim etilgan. Devonning hajmi 685 misra bo`lib, unga kirgan she`rlarni shoira asosan hayotining 
keyingi yillarida yaratgan bo`lishi kerak, degan taxminlar bor. Yuqorida e`tirof etganimizdek, 60-yillarda 
shoiraning farzandlari va boshqa ularga yaqin bo`lgan kishilar tomonidan bir necha she`rlari, alohida she`riy 
to`plami taqdim etildi. 
Kalit so'zlar: ijodiy izlanish; nasriy asar; pedagogik qarashlar; baytlar 
Anbar Otinning hayoti va ijodiga bo`lgan e`tibor o`zbek adabiyotida 1960 yillardan boshlandi. Shoira 
ijodiyotini o`rganish, to`plash, nashr etish ishlari bilan professor A.Qayumov va F.Husainovalar 
shug`ullanganlar. Ularning say`i harakatlari bilan 1963 yilda shoira she`rlari topildi va majmua holiga 
keltirilib, “Anbar Otin. SHe`rlar” nomi bilan chop etildi. Shoira ijodini ommalashtirish maqsadida ushbu 
tadqiqotchilarning 1964 yilda shoira hayoti va ijodini yorituvchi “Demokrat shoira Anbar Otin” nomli risolasi 
bosilib chiqdi. 1970 yili shoira asarlarining to`ldirilgan nashri chop etildi. Adabiyotshunosligimizda shoira 
ijodi bo`yicha izlanishlar izchil amalga oshirildi. 1966 yilda arab alifbosiga bag`ishlangan “Yakka baytlar”i 
topildi. 1977 yilda esa adabiyotshunos M.Qodirova uning 17 she`rini o`zbekcha tarjimasi bilan nashr 
ettiradi. 1991 yilda A.Jalolov “XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi o`zbek adabiyoti” nomli kitobida Anbar Otin 
ijodining tahliliga keng o`rin ajratdi. 
Anbar Otinning ijodiy merosi deyarli she`riy asarlardan iborat. Uning o`z qo`li bilan yozgan devoni saqlab 
qolingan. Bu devon shoiraning o`g`li Usmonxo`ja Zohidov tomonidan Qo`qon adabiyot muzeyiga taqdim 
etilgan. Devonning hajmi 685 misra bo`lib, unga kirgan she`rlarni shoira asosan hayotining keyingi yillarida 
yaratgan bo`lishi kerak, degan taxminlar bor. Yuqorida e`tirof etganimizdek, 60-yillarda shoiraning 
farzandlari va boshqa ularga yaqin bo`lgan kishilar tomonidan bir necha she`rlari, alohida she`riy to`plami 
taqdim etildi. To`plam «hurufi hijo» tarzidagi asarlardan iborat, ya`ni shoira ularni yakka baytlar deb 
aytadiki, bunda arab harflarining har biriga alohida kichik she`rlar bitilgan. 
Anbar Otin lirikasi alohida o`ziga xos ijoddir. Shoira an`anaviy tarzdagi intim asarlarni juda oz yaratgan. U 
hayotda ro`y berayotgan har bir voqeaga bee`tibor bo`lmaydi, aksincha, sinchkovlik bilan kuzatib o`z 
qarashlarini nazmiy yo`l bilan ifoda etadi: 
Ey bolam, Xayrulloxon maktab ochibdur boringiz, 
Albatta, shu yangi maktabda o`qungiz, boringiz. 
Yerda o`lturmay xarrakda o`ltururmish bolalar, 
Toza turgay ust-boshu jomai dastoringiz. 
O`rgatarmish turk tilida har ilmdan borini, 
Kelgusida shu bilimlar birla bo`lg`ay koringiz. 

---

875 
Bu she`r hayotiy voqelik asosida yaratilgan, ya`ni o`sha davrning yirik va nomdor ma`rifatparvarlaridan 
Xayrulloxon ismli mudarris shoira istiqomat qilayotgan Buzrukxo`ja mahallasida birinchilardan bo`lib “usuli 
jadid” maktabini ochadi. Maktab o`z-o`zidan eski, “qadimiya” maktablaridan tubdan farq qiladi. Bolalar endi 
yerlarda emas, “xarrak”- stullarda o`tiradilar, ust boshlari ham ozoda saqlanib, darslar turk tilida olib 
boriladi. Shoira bu manzarani yuqoridagidek sodda va ta`sirli misralarda bayon etadi. Nazarimizda, bu oddiy 
she`r emas, qalbi qaynoq shoiraning yangilik va yaxshilikka chaqiruvchi da`vatnomasi edi. 
Quyidagi misralarda shoiraning vataniga bo`lgan muhabbati sodda, samimiy izhor qilinadi, u Vatanni 
ikkinchi ona sifatida talqin qiladi: 
Odam ersang ma`ni bil dona-dona, 
Vatan erur sanga ikkinchi ona. 
Uning Vatanga sodiq farzand bo`lishlik haqidagi xitobi ham sodda, ammo o`zgacha: 
Odam ersang, tashqi surat berma zeb, 
Ona yurtingni hamisha ayla zeb. 
Anbar otin ijodining o`ziga xosligi shundaki, Turkiston ayollarining qismatlarini she`riyatga olib kirdi. U 
she`rlarida haq-huquqi poymol bo`lgan, toptalgan Sharq ayollari nomidan isyon ko`taradi: 
“Ayollar sochi uzun, aqli qisqadur” deganlarga, 
Tovuqcha aqli yo`q, axlatni titkonlarga o`t tushsun... 
“Xotunlar mol qatori sotilur”, deb mushtiparlarni 
Zulayho, Layli, Shirinni tan olmaganlarga o`t tushsun. 
Shoira xalq hayotini ko`p o`ylagan, o`zicha tahlil qilgan. Xayolga berilib, undan zavqlangan, xayollarini 
reallikka aylanishini astoydil istagan. Quyidagi misralar shoiraning ana shunday orzu-umidlari: 
Bir zamonni o`ylagayman, hech zamonga o`xshamas, 
Bu jahon burchida to`rtdan bir tomonga o`xshamas. 
Dashtu sahro bosh oyoq bo`lgay tamomi bo`ston, 
Bu zamonning bo`stoni, bo`stonga o`xshamas. 
Tog`laridin ko`p xazina meni ol, deb qichqirur, 
Jilg`alar shahri azimu ko`histonga o`xshamas. 
Anbar otin ijodida ishqiy g`azallar ko`p bo`lmasada, ular sifat jihatdan salmoqlidir. Shoira ishqiy tasvirlarda 
originallikka intilganligi yaqqol seziladi: 
Sensiz bahor o`lmadi, gul ham biror bor kulmadi, 
Ta`bim biron ochilmadi, san dilrabodin o`rgulay. 
Shoira lirikasi asosan adab va hayoga yo`g`rilgan kechinmalar ifodasidan iborat. Ehtirosli tuyg`ular bayonida 
ham shoira o`ta odob va andisha bilan dildagi sirlarini bayon etadi: 

---

876 
Qay kuni bo`lgayki, bo`stonimga bir mehmon kelur? 
Gul ochilg`on chog`ida bir bulbuli handon kelur? 
Shuningdek, u ko`ngil rozlari bayonida soddalik yo`l tutadi va ayni paytda quyma satrlar, yangi tashbeh, 
mubolag`alarni qo`llaydi: Bir she`rida dildagi sirlarni yozish uchun yerning kengligidagi g`oz qanoti lozimligini 
aytadi: 
Patlaringni kengaytirgil shunchaki, 
Har birini yer kengligida san yoz. 
Qanotingga yurak sirlarin bitay, 
G`amgusorim tarafiga et parvoz. 
Anbar Otin she`rlarining asosiy qismi ijtimoiy-siyosiy masalalar yuzasidan fikr va mulohazalar, munozaralar, 
tanqidiy qarashlardan iborat bo`lgan asarlardir. Shoira hayotda ikki narsa bilan kelisha olmaydi: birinchisi, 
odamlar orasidagi tengsizlik, zo`ravonlik bo`lsa, ikkinchisi, birinchisi bilan bog`liq holda birovlarni 
mensimaslik, takabburlik, boylik tufayli ilmga qiziqmaslikdir. 
Hayotda ulug` maqsadlar bilan yashagan shoira ijodda o`ziga ham, boshqa ijodkorlarga ham yuksak 
talablarni qo`yadi: 
Shoira ersang vaqti-vaqti birla mushoira qil, 
Ul Haziniy to`dasi kiribon munozara qil… 
Kimsakim xalq g`amidin g`ami bo`lursa, ango san, 
Yondoshib har ishda ul ila mutoyiba qil. 
«Qarolar falsafasi» asari. 
Kelajak haqida o`ylarining badiiy ifodasi. 
Anbar Otinning «Qarolar falsafasi» (“Falsafai siyohon”) asari alohida xususiyatga ega. Muallif uning kirish 
qismidan tashqari, to`rt faslga bo`lgan. Kirish qismida o`z rejalarini bayon etadi. Jumladan, shunday deydi: 
«…barcha baxti qaro, farqi qaro, garchi qarolar ul qazo zulmat ichra zulm qaydida madfundurlarki, alar holi 
ostidagi qaro mo`rchani ko`rguvchi mutafakkir donishmand adib ahli nafis choralar bilan ifoda eturlar, 
bayon etgum». 
Birinchi faslda shoira qaro narsalar: qaro baxt, qaro niyat, qaro tusli xalqlarni ta`rif-tavsif etadi; ikkinchi 
faslda onalar hayoti va ularning o`z zamonasidagi taqdiri haqida fikr yuritadi; uchinchi faslda shoira baxti 
qarolikning asl falsafiy mohiyatini ko`rsatib beradi; to`rtinchi faslda qaro zulmat, ya`ni o`sha zamondagi 
ijtimoiy hayot kirdikorlari fosh etiladi. 
Anbar Otin bu asari orqali o`zbek xalqining, o`zbek ayollarining isyonkor shoirasi sifatida namoyon bo`ldi. 
Shoiraning hayoti va ijodidan fanimiz XX asrning 60-yillarida xabar topdi. 1963 yili professor L.Qayumov va 
F.Husayinova shoira asarlarini topib, e`lon qildilar. 1964 yili ushbu tadqiqotchilarning «Demokrat shoira 
Anbar Otin» risolasi bosilib chiqdi. 1970 yili shoira asarlarining to`ldirilgan nashri amalga oshirildi. 

---

877 
Anbar Otin Qo`qonda kosib oilasida tug`ilgan. Otasi Farmonquli asli marg`ilonlik bo`lib, mashhur shoira 
Jahonotin Uvaysiyning jiyanidir. Onasi Ashurbibi Abdulg`ani qizi ham kosib oilasidan edi. Oila doimiy 
muhtojliklar ichida yashagan. Anbaroy yetti yoshga kirganida uni Dilshod Otin maktabiga beradilar. U o`z 
shogirdi haqida «Tarixi muhojiron» asarida shunday yozadi: «Anbaroy bug`doyrang, sunbul sochli, ohu ko`z, 
oy yuzli, axloqi hamida va odobi pisandida sohibidur. Bu sakkiz yashar qizcha yoshligiga qaramay, hazrati 
Navoiy g`azallarini o`rganishga behad qiziqadi. Bu ojiza sakkizdan o`n to`rt yoshgacha odob ta`limiga 
mashg`ul bo`ldi. Umidim borki, bu qizcha katta shoira bo`lg`usi». 
Bo`lajak shoirani o`n to`rt yoshlarida o`ratepalik novvoy Zohidxo`ja ismli yigitga uzatadilar. Zohidxo`ja 
she`riyat muxlisi bo`lib, qo`qonlik mashhur shoirlarni yaqindan bilar edi. Ular faqirona, lekin baxtli turmush 
kechiradilar. Mo`minxo`ja, Bibixon, Usmonxo`ja, Ominaxon degan farzandlar ko`radilar. Anbaroy hassos 
she`rlari bilan «Anbar Otin» bo`lib taniladi. Biroq baxtsizlik yuz beradi. Anbaroy o`ttiz yoshlarida Olim 
mingboshining uyida bo`lgan bir ziyofatda baland zinadan yiqilib, oyog`i sinadi va bir umr to`shakka 
bog`lanib qoladi. Uning ustiga qizi Ominaxonning bevaqt vafoti shoira ijodidagi mahzunlikni ustuvor qilib 
qo`yadi. 
Shoira shafqatsiz taqdirga achchiqma-achchiq ijod etdi. Qo`lidan qalamini qo`ymadi. Aksincha, qalami unga 
kuch berdi. 1910 yili adabiyotimiz tarixining yorqin bir sahifasi bo`lib qolgan «Qarolar falsafasi» asarini 
yaratdi. 
Anbar Otinning qachon vafot etgani ma`lum emas. Ayrim she`rlarida Birinchi Jahon urushi bilan bog`liq 
voqealar tasviri ham uchraydi. Shundan kelib chiqib, mutaxassislar uning vafotini 1914-1917 yillar qilib 
belgilaydilar. 
Anbar Otin ijodining asosini uning she`riyati hamda «Qarolar falsafasi» nomli nasriy asari tashkil qiladi. 
Uning e`lon qilingan she`rlari adadi 90 ga yaqin. 1966 yili arab alifbosi harflariga bag`ishlangan «Yakka 
baytlar»i topildi. Nihoyat, u o`zbek va tojik tillarida birday ijod qila olgan shoiradir. 1977 yili adabiyotshunos 
M. Qodirova uning 17 she`rini o`zbekcha tarjimasi bilan nashr etgan edi. 
Shoira she`rlarida ijtimoiy-siyosiy mazmun kuchli. Uning uchun adolatsizlik konkret tushuncha. U buni, 
avvalo, jannatday yurtning o`z egalari xor bo`lib, kelgindilar tasarruf etayotganligida ko`radi. Shu sababli 
yurtdoshlariga murojaat qilib, uni ozod va obod etmoqqa chaqiradi. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1. Avaz O`tar o`g`li. «Devon». T, 1976 yil. 
2. Y.Yusupov «Avaz». T, 1954 yil. 
3. Y.Yusupov «Xorazm shoirlari». T, 1967 yil. 
4. V.Mirzayev «Avaz O`tar o`g`li. Hayoti va ijodi». T, 1961 yil. 
5. «Avaz». Saylanma. T, 1984 yil. 
6. «Ayyomiy». Saylanma. T, 1984 yil. 
7. N.Qobulov, V.Mo`minova, I.Haqqulov «Avaz va uning adabiy muhiti». T, 1987 yil. 
8. B.Qosimov «Izlay-izlay topganim…». T, 1983 yil. 
9.S.Siyoyev «Avaz». Roman. T, 1987 yil.

---

878