Kalit soʻzlar:
diagnostika, dizel, qayta zaryadlanuvchi yonilg'i quyish tizimi,
parvarishlash, ta'mirlash, avtomobil.
Ключевые слова:
диагностика, дизель, аккумуляторная топливоподающая
система, техническое обслуживание, ремонт, автомобиль.
Keywords:
diagnostics, diesel, battery fuel supply system, maintenance, repair,
car.
163
Samarali tashkil etilgan avtomobil transportining harakati odamlar va yuklarni
tashish xarajatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bu asosan ichki yonish dvigatellarining
(IYoD) turiga va xususiyatlariga bog'liq bo'lib, ularning aksariyati dizel hisoblanadi.
Dizel dvigatellari 90% dan ortiq yuk mashinalari, 60% dan ortiq katta avtobuslar bilan
jihozlangan. Dizel dvigatellari bilan avtomobillar ulushi doimiy ravishda o'sib
bormoqda. Operatsion sifatlarini oshirish va eng qat'iy ekologik talablarni bajarish
uchun "evro-6" dizel dvigatellari elektron yonilg'i bilan ta'minlovchi tizimlar bilan
jihozlangan.
Zamonaviy dizel dvigatellarda eng samarali va keng qo'llaniladigan yuqori
bosimli yonilg'i batareyasi tizimi. Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi
nisbatan yaqin davirdan boshlab avtomobil dizellarida ishlatiladi, ammo ular doimiy
yashash huquqiga ega emas. Og'ir ish sharoitlari, yoqilg'ining past sifati, diagnostika
va profilaktik ta'sirlarning kechikishi ko'pincha yuqori bosimli yonilg'i akumulyatorli
bilan yonilg'i uskunalarining muddatidan oldin tamirlash ishlarini bajarilishiga olib
keladi. Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi muammolarini bartaraf etish va
ularning sabablarini aniqlash, shuningdek, muvaffaqiyatsizlik oqibatlarini bartaraf
etish uzoq muddat avtoulovlarning turib qolishiga (ta’mirlash ishlarini olib bori) sabab
bo’ladi, bu esa tashuvchilarning katta yo'qotilishiga olib keladi.
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimining ayrim muvaffaqiyatsizliklari
butun dizelni ta'mirlash yoki hatto almashtirish zarurati bilan favqulodda rad etishga
olib keladi, bu esa katta moliyaviy, moddiy, mehnat va vaqt xarajatlarga bog'liq.
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi elementlarining narxi dizel
yoqilg'isining mexanik tizimlarini uch-to'rt barobar oshiradi va vosita narxining 15-
20% ga etadi.
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi va uning elementlarining texnik
holatidagi o'zgarishlarni monitoring qilish bir qator kamchiliklarga ega bo'lgan ichki
diagnostika tizimini amalga oshirish uchun mo'ljallangan va ko'pincha uning chegarasi
yoki favqulodda holatini aniqlaydi. Bu o'z vaqtida nosozliklarni va ularning sabablarini
aniqlashga imkon bermaydi, batareyali yonilg'i ta'minoti tizimi bilan ishlaydigan
avtomobillarning samaradorligini sezilarli darajada kamaytiradi.
Mavjud diagnostika usullari muammoli vaziyatni keltirib chiqaradi. Ularning ish
oqimlari, odatda, bunday jismoniy usullarga asoslangan bo'lib, ulardan amaliy
foydalanish akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi muammolarini bartaraf
etishning yuqori intensivligi va ularning sabablari bilan birga keladi. Mavjud
diagnostika usullari akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimining texnik holatini
ruxsat etilgan chegaradan o’tmaguncha aniqlik bilan aniqlashga imkon bermaydi, bu
erda avtomobilning ishlashi samarasiz bo'lib, yonilg'i tizimi, dizel dvigatel va natijada
butun avtomobilning muvaffaqiyatsizligiga olib keladi.
164
Zamonaviy avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi samaradorligi asosan
tashkilot tizimi va ularni tashxislash texnologiyasini takomillashtirish bilan
belgilanadi. Shuning uchun akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi bilan
avtomobillardan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada kamaytiradigan yana
bir muammo-bu rad etishdan oldin yuqori bosimli yonilg'i akumulyatorli bilan elektr
ta'minoti tizimining samaradorligini ta'minlashga qaratilgan har qanday asosli
ta'mirlash va profilaktika ta'sirining yo'qligi.
Akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi bilan ishlaydigan
avtomobillarning umumiy metodologik muammolari yonilg'i tizimini tashxislashning
mavjud usullari va vositalari funktsional ravishda ajralib turishidir. Ulardan ba'zilari
kam ma'lumotli, boshqalari etarli darajada universal emas, boshqalari esa, ayniqsa,
ishlab chiqarish bazalaridan ajralib turish qiyin. Bu esa, katta moliyaviy xarajatlar bilan
bog'liq bo'lgan va qimmatbaho elementlarning resursidan sezilarli (40% yoki undan
ko'p) kam foydalanish bilan bog'liq bo'lgan akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish
tizimining asossiz to'liq almashtirilishiga olib keladi.
Shunday qilib, zamonaviy dizellar va ularning akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti
tizimlarini diagnostika qilishning yuqori samarali usullarini tadqiq qilish, ilmiy
asoslash, ishlab chiqish va ulardan oqilona foydalanishni o'z ichiga olgan batareyali
yonilg'i ta'minoti tizimi bilan avtomobillarni tashxislashning metodologik asoslarini
ishlab chiqishga qaratilgan ilmiy tadqiqot, akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish
tizimi bilan transport vositalaridan foydalanish samaradorligini sezilarli darajada
oshirish imkonini beradi.
Bugungi kunda dolzarb masala bo’lib akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish
tizimi va dizel dvigatellarini diagnostika qilishning yuqori samarali usullarini ishlab
chiqish hamda ularning qo'llashgagi, ishlab chiqarish va moliyaviy xarajatlarni
kamaytirish orqali avtomobillardan foydalanish samaradorligini oshirish hisoblanadi.
Ishbu masalani hal etish uchun quydagi vazifalarni bajarish lozim:
1. Foydalanish sharoitida akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimi bilan
jihozlangan dizel dvigatellari bilan jihozlangan avtomobillarni diagnostika qilish
metodologiyasining ilmiy asoslarini ishlab chiqish;
2. Tizimning matematik modelini ishlab chiqish "akumulyatorli yonilg’ini
yetkazib berish tizimi - ichki yonish dvigatellari-avtomobil-muhit" uning diagnostik
parametrlarini analitik aniqlash, ularning me'yoriy qiymatlarini belgilash, diagnostika
parametrlarining texnik holat parametrlari va avtomobilning ishlash ko'rsatkichlari
bilan o'zaro bog'liqligini aniqlash;
3. Avtomobillarning diagnostik parametrlarining me'yoriy qiymatlarini ilmiy
asoslash akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimi ish sharoitida;
165
4. Dizel dvigatellari bilan ishlaydigan avtomobillarning ishlash jarayonining
aniqlangan qonuniyatlari asosida avtomobil va ichki yonish dvigatellari tarkibida
akumulyatorli yonilg’ini yetkazib berish tizimini diagnostika qilish usullarini ishlab
chiqsin;
5. Tadqiqot natijalarini ishlab chiqarishni tekshirishni amalga oshirish va ularga
texnik-iqtisodiy baho berish.
Ushbu vazifalarning yechimining amaliy ahamiyati quydagilarda o’z ifodasini
topodi:
- avtotransport korxonalari va avtoservis diagnostika xizmatlari uchun ishlab
chiqilgan dinamik usullar dizel dvigatellari bilan jihozlangan avtomobillarni
diagnostika qilish va akumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimini xaqidagi axborot va
informatsiyalarni oshirish,
muammolarni bartaraf etishning
murakkabligini
kamaytirish imkonini beradi.
-nosozliklarni bartaraf etish va ta'mirlashda uzilishlar uchun operatsion
xarajatlarni kamaytirish, shuningdek, elementlarning resursidan to'liq foydalanish
hisobiga xarajatlarini kamaytirish, amalga oshirilgan diagnostika ishlarining ishlab
chiqarish dasturini oshirish, xodimlarni o'zgartirmasdan texnik xizmat ko'rsatish va
ta'mirlash;
- tashhis operatorlariga avtotransport korxonasi yoki avtomobil xizmati dinamik
usullar akkumulyator yonilg'i ta'minoti tizimini, avtomobil va dvigatellarni to'g'ridan-
to'g'ri diagnostika postlarida va yo'l sinovlarida tashxislash imkonini beradi;
- diagnostika uskunalari dizaynerlari tomonidan ishlab chiqilgan dinamik usullar
mavjud bo'lganlarni takomillashtirish va yangi yuqori samarali avtomatlashtirilgan
diagnostika tizimlarini ishlab chiqish imkonini beradi;
- servis va avtotransport korxonalarining xodimlariga dizel dvigatellari bilan
jihozlangan avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash tizimi texnologik
jarayonlarining ilmiy asoslangan tuzilishi, shu jumladan avtomobillar, dizellar va
akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimini tashxislashning yuqori samarali dinamik
usullari belgilangan ish sharoitlari uchun diagnostika uskunalarini tanlashni
optimallashtirish imkonini beradi;
Xulosa qilib dizel dvigatellari va akkumulyatorli yonilg'i ta'minoti tizimlari bilan
jihozlangan avtomobillarni tashxislashning ilmiy metodologik asoslarini ishlab chiqish
umumiy diagnostika qilishning oqilona qo'llash imkonini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |