1-ma’ruza. Neft mahsulotlarini taqsimlash neft mahsulotlarini iste’molchilarga tarqatish tizimi

---

1-MA’RUZA. NEFT MAHSULOTLARINI TAQSIMLASH 
1.Neft mahsulotlarini iste’molchilarga tarqatish tizimi
 
 
Neftmahsulotlarni iste’molchilarga maxsus quyish va tarqatish qurilmasi 
orqali avtotsisterna, konteyner, bochka, bidon va boshqa mayda taralar (idish)ga 
quyib tarqatiladi. Bunday qurilmalarga avtoestakada, avtokolonka, quyish, 
qadoqlash, avtomobil yoqilg‘isi quyish stansiyasi va tarqatish quduqlari kiradi.
Avtoestakada va avtokolonkalar neftmahsulotlarni avtotsisternaga quyishga 
mo‘ljallangan. Odatda, katta avtobazalarda avtotsisternalarga guruhli quyish uchun 
avtoestakada va avtomatlashtirilgan kolonka, alohida sisternalarga quyish uchun 
kichik avtokolonkalar tashkil qilinadi. Neftmahsulotlarni taralarga quyish quyidagi 
joy orqali amalga oshiriladi. Qadoqlashning asosiy vazifasi – tor saqlagich orqali 
keyinchalik tarqatish uchun neftmahsulotlarni kichik taralarga joylashtirishdir. 
Avtozapravka stansiyasi avtotarnsportlarni neft mahsulotlari bilan 
ta’minlashga mo‘ljallangan. Shuning uchun ular neftbaza hududidan tashqarida 
quriladi. Tarqatish (razdatochniy) qudug‘i ayrim hollarda neftmahsulotlarni 
bo‘shatishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Masalan, aerodrom omborlarida, daryo-dengiz 
prichallarida.
2.Neftmahsulotlarning miqdorini hisobga olish 
Rezervuardagi neftmahsulotlarning miqdorini hisobga olish quyishni 
o‘lchash va o‘lchash jadvali bo‘yicha hajmni aniqlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Rezervuarlarda hisobga olishning aniqligi quyidagilarga bog‘liq: 
-
rezervuarlarning sozligiga; 
-
trafaret holatiga; 
-
o‘lchash jarayonida umumiy qoidalarga amal qilish; 
-
o‘lchashni bajaruvchi xodimlarning malakasiga. 
O‘lchashdan oldin yuqoridagi trafaretning sozligi tekshiriladi. Keyin quyish 
bandligi ikki marta o‘lchanadi. Keyin tovar tagidagi suvning xajmi o‘lchanadi. 
 
3.O‘lchagich orqali hajmli bo‘shatish 
O‘lchagich yordamida rangli neftmahsulotlarni hajmli bo‘shatish, tarozili 
bo‘shatishga qaraganda ancha afzalliklarga ega:
neftmahsulotlarni bo‘shatishga talab qilinadigan vaqt kamayadi; yo‘qotishlar 
pasayadi; avtotransportning bo‘sh harakati kamayadi. 

---

Hajmli bo‘shatish bir komplektga ulangan ikki o‘lchagich orqali amalga 
oshiriladi. Bu quyidagi tartibda ishlaydi: birinchi o‘lchagich orqali neftmahsulotlar 
bo‘shatiladi, ikkinchisi bu vaqtda to‘ldiriladi (1- rasm). 
1-rasm. O‘lchagich orqali neftmahsulotlarini hajmli bo‘shatishning qurilmalari: a- uch 
o‘lchagichdan tashkil topgan komplekt; b- qushimcha o‘lchagich; v- to‘rt yurishli kran; 
g- havo klapani; 1- asosiy o‘lchagichning to‘rt yurishli krani A va B; 
2- ko‘shimcha o‘lchagich; 3- bo‘shatish uchun quvur 25l; 4- bo‘shatish uchun quvur 50l; 
5- yeran korpusi; 6- kran tiqini;
7- dasta (rukoyatka); 8- fiksator (qotiruvchi); 9- havo klapani; 10- korpusning yuqori 
qismi;
11- zolotnik (taqsimlovchi klapan); 12- po‘kak (poplavok); 13- saqlagiya ayvonchasi; 14- 
so‘naltiruvchi shpilka;
15- oyna (shisha); 16- tortuvch shpilka; 17- korpusning pastki qismi.
 
Bu jarayonni boshqarish to‘rt idishli kran orqali boshqariladi. Bu kranlar 
neftmahsulotlarni quyish, chiqarish (to‘kish) va o‘lchagichlarni ulash uchun 
truboprovodlarning kesishgan bo‘g‘inlariga o‘rnatiladi.
Neftmahsulotlarni bochkalarda tarqatish uchun o‘lchagichlarning sig‘imi 
100 l, avtotsisterna uchun 1000 l ga teng bo‘ladi. Undan tashqari, bochkalar uchun 
ikki xil sig‘imli (25 va 50 l) va avtotsisterna uchun ham ikki xil sig‘imli (250 va 
500 l) o‘lchagichlar mavjud.

---

Quyish va bo‘shatish jarayonida havoni chiqarish uchun maxsus klapan 
o‘rnatiladi. Klapan metall qopqoqli, oynali (shishali) silindrik korpusdan tashkil 
topgan. Shishali silindr xizmat qiluvchi xodimlar tomonidan o‘lchagichning 
to‘lishini nazorat qilishga yordam beradi. Havo klapanidan neftmahsulotlarning 
havo va bo‘g‘lar to‘plash kollektorida yig‘iladi va rezervuar o‘lchagichga 
yo‘naltiriladi. 
Odatda, o‘lchagichlar kalibrlanadi va uning xatosi ±0,2% dan oshmasligi 
kerak. O‘lchagichlarni kalibrlash maxsus o‘lchash idishi va hajm regulyatori 
(boshqaruvchisi) yordamida amalga oshiriladi. Hajm o‘lchagichlarni ishga 
tushirish maxsus tashkilotlarning ruxsati bilan bajariladi.