Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Maqsad: 
-O’quvchilarga kesim va uning tuzilishi haqida ma’lumot berish, ularning 
mustaqil mutolaa qilish madaniyatini shakllantirish; 
-O’quvchilarda o’zlariga nisbatan ishonch tuyg’ularini tarbiyalash; 

---

818 
-O’quvchilarni mustaqil fikrlash va hozirjavoblikka o’rgatish 
Darsning borishi
: 
O’qituvchi yangi mavzuni e’lon qilgach, o’quvchilar e’tibori monitorga 
qaratiladi. Ushbu mavzuga oid to’rtta matn namoyon bo’ladi. 
1-matn 
Gap ma’lum bir fikrni, tasdiq yoki inkor hukmni ifodalab keladi. Gapning 
markazi kesimdir. U kesimlik qo’shimchalari bilan shakllangan bo’ladi.
Kesim gap markazi bo’lib, u tasdiq-inkorni, zamon, mayl, shaxs-son ma’nolarini 
ifodalab keladi, hukmni ifiodalydi va gapning boshqa bo’laklarini o’z atrofida 
birlashtiradi. 
2-matn 
Kesim ifodalanishiga ko’ra ikki xil: fe’l kesim va ot kesim. 
Fe’l kesim sof fe’l, sifatdosh, ravishdosh bilan ifodalanadi. 
Ot kesim ot, sifat, son, olmosh, ravish, taq;lid so’zlar bilan ifodalanadi. Ular 
bog’lamali va bog’lamasiz bo’lishi mumkin. 
3-matn 
Otlar bilan ifodalangan kesimni ega bilan bog’lab , uning bo’lishli-
bo’lishsizligini, zamoni va shaxs-sonini ifodalashga xizmat qiladigan so’zlar 
bog’lamalardir. 
Bog’lama vazifasida asosan, ekan to’liqsiz fe’lining ekan, edi, emas, emish, esa 
kabi shakllar, bo’lmoq ko’makchi fe’lining turli shakllari keladi. 
4-matn 

---

819 
Tilimizda shart mayli shakllari nomustaqil kesim shaklini yasashga xizmat 
qiladi. Bunday kesimli gaplarning mustaqil ravishda qo’llanishi uchun maxsus nutqiy 
sharoit talab qilinadi. 
O’quvchi matnni diqqat bilan o’qib o’z tushunchalarini bayon qilish vazifasi 
topshiriladi. O’quvchilar fikrlari tinglangach, o’qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab 
qo’yilgan tayyor slaydlar monitorga uzatiladi. O’qituvchi slaydlar asosida kesim 
mavzusidagi nazariy ma’lumotlar bilan umumiy xulosalash usulida tanishtirib, 
mashqlar asosida mustahkamlanadi. O’quvchilar javoblari audio tarzda yozib olinib, 
o’zlariga eshittirib o’z xatolarini aniqlash imkoniyatlarini yaratish mumkin. To’g’ri va 
aniq javob bergan o’quvchilar rag’batlantiriladi. 
Darsning navbatdagi qismida mavzuni yanada mukammalroq yoritish 
maqsadida “Zakovat” oyinini tashkillashtirish mumkin. Buning uchun o’quvchilar 
monitoriga kichik bir matn uzatiladi va matn bilan ishlash topshirig’i beriladi. 
O’qituvchi har bir o’quvchi monitoriga savolnoma uzatadi. 
Matn 
1.
Hilola bugun darsga kelmadi. 
2.
Yaxshi ro’zg’or-jannat, yomon ro’zg’or-do’zax. 
3.
Birniki mingga, mingniki tumanga. 
4.
Usti yaltiroq, ichi qaltiroq. 
5.
Alisher Navoiy-she’riyat quyoshi. 
6.
Sober so’zining ustidan chiqdi. 
7.
Ergash oyog’ini qo’liga olib yugurdi. 
8.
Uchrashuv qiziqarli bo’ldi.