Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Metodika maqsadi
: Sinaluvchilarda o’ziga bo’lgan ishonchni aniqlash,
shaxslararo munosabatlar, ya’ni ota-ona, farzand va tarbiyachilarning o’zaro 
munosabatlarining bog’liq jihatlarini o’rganish.
Ota-ona bilan bola o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik mezoni natijalari 
Ko’rsatkichlar 
Onaga 
Otaga 
Kattal
arga_
Oqitu
vchi 
Oquv_
motivi 
Ozig
a_ba
ho 
Qabul
_qilin
gan 
Kooper
atsiya 
Avtorita
r_giper
_ij 
Kichik_
omadsiz 
Onaga 
1,000 
-,146 
-,008 
,261(*) ,061 
,055 ,386(**) 
-,143 
-,108 
Otaga 
1,000 
-,199 
,075 
-
,073 
,143 
-,151 
,144 
-,077 
Kattalarga_Oqituvchi 
1,000 
,142 
-
,054 
-,186 
-,065 
,156 
,101 
Oquv_motivi 
1,000 ,135 
-,076 
,102 
-,152 
-,057 
Oziga_baho 
1,00
0 
,011 
,016 
,064 
-,064 
Qabul_qilingan 
1,000 
-,129 
-,200 
,299(*) 
Kooperatsiya 
1,000 -,317(*) 
-
,351(**) 
Avtoritar_giper_ij 
1,000 
-,175 
Kichik_omadsiz 
1,000 
Onaga munosbati yuqori bo’lgan bolalarning aksariyati kooperativ munosabatda 
bo’lishi aks etgan. (r
s=
,386;
p<0,01) Bunda kattalar bolalarning reja va ishlari bilan 
qiziqadi, bolalarni qo'llab-quvvatlab, hamdardlik bildirishga harakat qiladilar. U 
bolalarni intellektual va ijodiy qobiliyatlarini yuqori baholashi va tarbiyalanuvchilari 
uchun g'urur hissini his qilishi mumkin. Kattalar bolalarning tashabbusi va 
mustaqilliligini rag'batlantirib, ular bilan o'zlarini teng ko'rib, ishonib, bahsli savollarda 
ularni fikrlarini qabul qilishga qodir. Ota-onada kooperativ tipning oshishi avtoritar 
giperijtimoiy tipning kamayishi bilan bog'liqligi aniqlandi. (r
s=
-,317; p<0,05) Ya’ni 
kattalar bolalarning tashabbusi va mustaqilliligini rag'batlantirib, ular bilan o'zlarini 
teng ko'rib, ishonib, bahsli savollarda ularni fikrlarini qabul qilish tipga mansubligi 
kattalarda itoat va tartib-intizomni talab qilish munosabatining kamayishi bilan 
izohlanadi. Kattalarning bolaga kooperativ munosabati kichik omadsiz munosabati 

---

682 
bilan bog’liqlikda namoyon bo’lishi aniqlandi. Bunda bolaning individualliligini 
hurmat qiladi va yoqtiradigan, ko'p vaqtlarini bolalar bilan o'tkazishga va ularning reja 
va qiziqishlarini qabul qilishga harakat qilishi, kattalar bolalarning reja va ishlari bilan 
qiziqishiga, bolalarni qo'llab-quvvatlab, hamdardlik bildirishga harakat qilishi 
anqilandi. (r
s=
,299; p<0,05) Kooperativ tipdagi kattalar kichik omadsiz tip belgilari 
kam uchraydi. (r
s=
-,351; p<0,01) bunda kattalar bolada shaxsiy va ijtimoiy yetuklikni 
ko'rmaydilar. Bu esa infantillikka olib keladi. Kattalar bolani o'zini yoshiga nisbatan 
kichikroq yoshda ko'radilar. Bolaning qiziqishlari, fikrlari va his-tuytulari bolalarcha, 
jiddiy bo'lmagan holda qabul qilinadi.
Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki,maktabgacha yosh davrida o’zlikni 
anglash jarayonini biologik omillardan tashqari, rivojlanishi ijtimoiy psixologik 
jihatlarini o’rganmasdan va ma’lum tadqiqot bosqichini o’tkazmasdan o’ranish va 
ma’lum xulosa va tavsiyalarni berish o’rinsiz hisoblanadi. Negaki bola doimiy tashqi 
stimullar ta’sirida rivojlanib boradi. Hatto ushbu stimullar yoshga xos rivojlanish 
jarayonini ortta qolishiga ham sabbachi bo’ladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar.
 
1.L.I.Bojovich - "Shaxs va uning bolalik davrida shakllanishi" (Psixologik tadqiqot) 
M "Ma'rifat" 1968 y. 
2.L.S. Vygodskiy ta'lim psixologiyasi M. Izd - "Ta'lim xodimi" da 1926 y. 
3. AN Leoniev Maktabgacha yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishi To'plamda: 
"Maktabgacha yoshdagi bolaning psixologiyasi savollari" ML APN nashriyoti 
RSFSR 1948 y 
4. KM Gurevich Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarda irodaviy harakatlarning 
rivojlanishi. Nomzod diss. M 1940 
5. "Boshlang'ich maktab o'quvchilarining ta'lim faoliyati psixologlarining savollari" 
nashri. D.B.Elkonin va V.V.Davidova M. RSFSR nashriyoti 1962 y 

---

683