Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

-Маvzuga oid adabiyotlar tahlili (Literature review). 
Tarjimachilik sohasi bo’yicha o’tgan asrlar davomida misli korilmagan 
darajada rivojlanib kelgan va bu rivojlanish kuchayib bormoqda. Ingliz tilida 
yaratilgan asarlar tarjimasi, buyuk dramaturg Shekspir asarlari o’zbek tiliga XX 
asr 20 yillarda tarjima qilina boshlandi. Ilk bor ingliz adabiyoti namayondasi va u 
yaratgan asarlarning nomlari bilan o’zbek kitobxonlari 1928 yillarda tanishib 

---

148 
boshlagan. 1928 yilda “Maorif va o’qituvchi” jurnalining 3-sonida “G’arb 
adabiyotining taqdiri” deb nomlangan maqolada Shekspir haqida ancha ko’p 
ma;lumot berilgan. [1] 30-yillardan boshlab jahon adabiyotining klassik asarlarini 
o’zbek tilida o’qishga muyassar bo’lishdi. Uning asarlaridagi ingliz xalqining orzu-
istaklari, madaniyati, tarixi, urf-odatlari endi o’zbek xalqiga ham tanish bo’la 
boshladi. Dramaturgning qator asarlari ketma-ketlikda Cho'lpon, G'.Gulom, 
M.Shayxzoda, J.Kamol kabi adabiyotshunoslar o'zbek tarjima maktablarini 
kehgaytirdi. Uning «
besh asrlik durdona asari
» deb nom olgan «Hamlet» 
tragediyasi 1605 yilda yozilgan bo'lib, Shekspir ijodining cho'qqisi hisoblanadi. 
Asarning 1934 yilda ilk bor o'zbek tiliga birinchi o'zbek teatr nazariyotchisi 
Cho'lpon yuksak mahorat bilan tarjima qilgan. «Tragediyaning ilk o'zbek tarjimasi 
uning 1893 yili P.A.Kanishin tomonidan qilingan ruscha nasriy o'girmasi asos qilib 
olingan edi. Lekin tarjima qizg'in munozaralarga sabab bo;ldi. O'zbek 
adabiyotshunoslari tomonidan jiddiy tanqidga uchradi» deb yozgan edi S.Husayn 
o'z ««Gamlet» v uzbekskom perevode» maqolasida.[3]
Таdqiqot меtоdоlоgiyasi (Research Methodology 
Cho'lpon tarjimasining yutug'i bugungi kungacha teatr sahnalarida qo'yilishi, 
kitobxonlar tomonidan sevib o’qilib kelinayotganidadir. Cho’lpon eng avvalo 
ma’rifatparvar ziyoli, qullik va xo’rlikka qarshi mardona jang qilgan erksevar 
fidoiiy hamda haqiqat yo’lida jonni tikkan davrning suyukli farzandi edi. Shekspir 
Hamlet tili bilan “
Daniya bu vatan emas
zindon” der ekan, o’zi yashagan davrdagi 
G’arbiy Yevropadagi ana shu bir og’iz jumla orqali ta’riflaydi. Cho’lpon 
yuqoridagi misra orqali o’zi yashab turgan qullik va zulm iskanjasida qolgan 
qafasdagi vatanini nazarda tutgan. Shekspir asarning boshidayoq:
“
Yo, rabbim. Davrim izidan chiqdi uni yo’lga solmoq mening zimmamga 
tushdi
”,
der ekan sho’rlik vatanining halokat yoqasiga kelib qolganini, hamda o’z 
zamonasining nohaqliklaridan norozi ekanligini bildiradi. Cho’lpon esa bu fikrni 
yanada yorqinroq yoritib bergan: 

---

149 
“
Yo rabbiy. Kunlarning aravasi izidan chiqdi. Uni yo’lga solmoq mening 
zimmamga tushdi.
”
Cho’lpon “
kunlarning aravasi”deganda
o’z yurtida milliy uyg’onish 
davrining boshlanganligi zulm, qatag’on va nohaqliklar, ayniqsa fahsh ishlarning 
tobora avj olib borayotganini nazarda tutgan, shu sabab, asarning teatr variantida 
davr deb biroz mavhumlashtirilgan.[2](Ch. tarjima). Maqsud Shayxzoda tarjimasida 
esa bu parcha tushurilib qoldirilgan, Jamol Kamol tarjimasida bu oddiygina “
zamon 
izdan chiqdi
” deydi.[4](J.K.tarjima) 
Cho’lpon tarjimasga oid asardagi har bir qahramon o’z xarakteriga ega: 
Hamlet, Poloniy, Gorasiya, Ofeliya, Gertruda. Ayniqsa Hamlet obrazini rangdor 
bo’yoqlar va tiniq fikrlar yordamida tarjima qilgan. Hamlet orqali biz hamma 
davrning alloma va donishmand hamda qahramon farzandlarining jasoratiga to’la 
hayoti, umrning fojiali yakun topishining guvohi bo’lamiz.
Hamlet qotil emas. U aybsiz aybdor.
Hamlet mansabparast yoki o’z manfaati yo’lida har qanday tubanlikni 
amalga oshiruvchi xudbin emas. U hayotni, baxtiyor xalqni haqiqatdan sevuvchi edi. 
U to’g’ri so’z va halillik qolaversa mardlik yo’lida o’limdan ham qo’rqmas 
edi. 
Oxir oqibat u “
Yo hayot, yo mamot yoki o’lim
” deya jangga kirdi. Uning 
dushmanlari yengildi. O’zi ham mavf bo’ldi.
Xush, “haqiqatni tiklashga tiklab o’zi ham o’lar ekan 
Hamletga xos hayot 
yo’li – buning bizga qanday namunali tomoni bor
” degan savol ham kitobxonda ham 
teatr tomashabini ongida tug’ladi.
Hamlet o’zi yashagan jamiyatni bulg’ovchi pokiza hissiyotlar kushandasi 
odamiylikdan benasib eng dahshatlisi ishonch qotili bo’lgan manfur saroy ahlini o’zi 
bilan birga mahv etdi. Ularning qabih rejalarini barbod qilib, jirkanch qilmishlarini 
keskin fosh etdi. U o’limi oldindan hidoyat yo’lida qotillik qildi. Uning o’limi 
“omadli o’lim” bo’lib qoldi. Chunki Hamletning mahv etilishi Daniya mamlakatiga 
ozodlik va hur yashash baxtini hadya qildi.

---

150