Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

3. HAVO MUXITI XUSUSIYATINI O‘ZGARISHI. 
Atmosferaning gaz va issiqlik aylanishiga o‘rmon yonishi va kesilishi, yerni xaydalishi, yangi 
suv omborlarini qurilishi suv oqimini o‘zgarishi, botqoqlikni qurishi jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Sanoat muassasalari, TES, avtotransportlar katta mikdorda organik yonilgidan foydalanadilar, 
bu esa quyidagi holatlarga olib keldi: 
- atmosferda dioksit uglerodni tarkibini oshirishga. Bu vaziyat iliklikni chakiradi. 
- Atmosferaga freon, ftorli, bromli va xlorli qo‘shilmalrni tushishiga sabab bo‘ladi, bu esa ozon 
qatlamlarini buzadi va planetaning issiqlik rejimiga ta’sir kiladi.
Iklimning o‘zgarishining boshqa xususityatlari: 
-atmosfera va okean orasidagi namlik va issiqlik almashinuviga olib keluvchi okeanni neft 
maxsulotlari bilan zaharlanishi; 
-yog‘inga stimul berish maqadida bulutlarga ta’sir ko‘rsatish; 
-atmosferaga suv bug‘larini chiqarish; 
-bug‘lanishni oshirish sug‘oriladigan tizimlar ta’sirlari kiradi. 
Atmosferani ifloslanishi tabiiy va g‘ayri tabiiy manbalar evaziga bo‘ladi. 
A) Tabiy- vulqonlar faorliyati, shamol tufayli yerning yemirilishi, tog‘ jinsarini shamol 
tufayli yo‘qolishi, avtotransprtlaridan chiqayotgan gazlar. 
B) Gayritabiiy – sanoat muassasalari, xo‘jalik faoliyati. Asosiy ifloslovchilari bu – azot, 
uglerod oksidi, gazsimon qo‘shilmalapr, chang va ayrozollar. 
Sanoat markazlari yoki yirik shaharlar ustida «smog» nomli havo qatlami paydo bo‘ladi. Uni 
3 kavatga bo‘lish mumkin: pastki-uylar orasidagi qatlam, urtacha-20-30 metr tepalikdagi, yuqori-50-
100 m balandlikdagi. 
Xozirgi paytda ko‘p sanoat zonalarida kislorod yetishmovchiligi kuzatilmokda bu esa shu 
zonalarda fotosintez oqibatida kislorodni odamlar, xayvonlar, o‘simliklar sanoat istemol qilish 
miqdoridan kam chiqarib boryapti. Bu holat aholi orasida o‘pka va yurak tomir kasalliklarini keltirib 
chiqaradi.
Yer havo suv transportlarini kuchli vositalarni paydo bo‘lishi insonni hamisha shovqinni 
yuqori darajasi ta’sir qilshiga olib keladi. Shaharning aksariyati shovqin ta’sirida transportning 
og‘irligi 60-80% tashqil kiladi.
* KISLOTALI YoMG‘IRLAR. Bu avtotransportlardan chiqayotgan gazdan havoni 
ifloslanishi, havoni sanoatdan ifloslanishi shuningdek, har xil yong‘inlarni yondirish oqibatidir. 
Azotning hamma oksidlarini taxminan 40% issiqlik elektro stansiyalari keltirib chiqaradi.
Bu oksidlar azot vanitratlarga aylanadi, oxirgilari esa suv bilan azot kislotasini hosil kiladi.
OZON QATLAMINI KIChRAYIShI. Stratosferaning ozoni kuyoshning ultra binafsha 
nurlarini yutadi va yerdagi tirik mavjudotlarni shu nurlar ta’sirida yo‘qolib ketishidan saqlaydi. 
Ozonning atmosferadagi soni katta emas. U vodorod, azot, xlor qo‘shilmalari ta’sirida tez buziladi. 
Oxirgi yillar ichida bu qo‘shilmalar tez o‘sib boradi. 
ChANG. Bu keng tarqalgan atmosfera ifloslovchilaridan biridir. Chang yer jinslarining 
tebranishi, o‘rmon yong‘inlari, vulqon otilib chiqishidan sanoat chiqindilaridan paydo bo‘ladi. Chang 
odam organizmiga, o‘simlik va xayvonot olamiga zararli ta’sir ko‘rsatadi: binolar qurilishlar 
buzilishini tezlashtiradi.