Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

6. Suyultirilgan gazlarning xossalari. 
 
Suyultirilgan gaz propan (S
3
N
8
) va butan (S
4
N
10
) iborat bo‘lib, neft maxsulotlaridan neftni qayta 
ishlash zavodlarida ishlab chiqariladi. Propan gazining solishtirma og‘irligi – 1,98 kg/n.m3, qayta 
ishlangungacha hidsiz, rangsiz va ta’msiz bo‘ladi. Suyultirilgan gaz havodan og‘ir bo‘lganligi uchun 
pastga intiladi va xonaning pastki qismiga yig‘iladi.Suyultirilgan gazlarga zavodlarda, gazni qayta 
ishlash korxonalarida odarant – o‘tkir hidli modda etilmerkoptan qo‘shiladi. 1 tonna suyultirilgan 
gazlarga yozda 60 gramm, kishki mavsumda 90 gramm etilmerkoptan qo‘shiladi. 
-Propan portlash chog‘ida 1 sm2 maydon hisobiga 7,1 dan 8,5 kg.kuch gacha zarb kuchi hosil bo‘ladi. 
-Propanning yonish harorati 2110 
0S
. 
-Propan bilan havo aralashmasi alangasining tarqalish tezligi 0,82 m/s. 
Yonayotganda suv bug‘i, uglerod ikki oksidi va issiqlik ajralib chiqadi. 1 m
3
propanning yonishi 
uchun 5 m
3
kislorod yoki 23,8 m
3
havo kerak bo‘ladi. 
Propanning issiqlik ajralishini eng past darajasi 22000 kkal/ m3 bo‘lsa, yuqori darajasi – 24000 kkal/ 
m
3 
ga teng. 
Propanning alangalanish darajasi – 510 
O
S ga teng. 
Propan – portlovchi va yonuvchi gazdir. Gazlarning havo bilan aralashmasi esa portlaydi. Propanning 
portlash chegaralari yopiq muhitda: past – 1,6 %, yuqori 9,8 % ga teng. 
Gazlar chala yonishi natijasida SO – is gazi ajralib chiqadi, bu esa inson hayotiga xavfli ta’sir etadi. 
Fuqarolar yashashi uchun ajratilgan xonadonlarida is gazi miqdori 0,002 mg/l, ishlab 
chiqarish korxonalarida 0,02 mg/l dan oshmasligi kerak. 
Is gazi (SO) zaharli gaz xisoblanib, agar yopiq muhitda odam bu gaz miqdori quyidagicha 
bo‘lganda: 
a) 0,01 – 0,05% (yopiq muhitda) 2 soatda zaharlanadi. 
b) 0,2 – 0,3% 30 minut ichida o‘rtacha zaharlanadi. 
v) 0,5 – 0,8% (yopiq muhitda) qisqa vaqt ichida xayot uchun xavfli darajada zaharlanadi. 
Is gazi. 
Is gazi odam organizmiga burun bo‘shlig‘i orqali o‘pkaga keladi. O‘pkadan qonga qo‘shilib, 
qonga gemoglabin bilan qo‘shiladi. Natijada kislorod yetarli darajada inson organizmiga yetib 
kelmaydi. Kislorod kam kelishi natijasida organizmda “kislorod ochligi” yuzaga keladi. Is gazidan 
yengil va o‘rta zaharlanganda quyidagi simptom-asoratlar seziladi: bosh og‘riydi, bosh aylanadi, 
ko‘ngil ayniydi, qayt qiladi, quvvatsizlik – qo‘l va oyoqlar bo‘shashib qoladi. Og‘ir zaharlanganda 
esa – quloq bitib qolganday bo‘ladi, fikrlash qiyinlashadi, es-xush yo‘qolishi, ba’zi vaqtda kuchli 
xayajonlanganda esa turli tartibsiz harakatlar qilinishi mumkin va nihoyat xushidan ketish 
xususiyatlari kuzatiladi.