|
Название публикации:
«O’ZBEK TILIDA TO’G’RI YOZISH NAFAQAT BIZ
UCHUN, BALKI KELAJAK AVLODNING SAVODI UCHUN HAM MUHIMDIR»
Annotatsiya:
U
shbu maqolada o’zbek tilining qadr qimmati, ahamiyati va
xalqimizning ona tilimizga bo’lgan e’tibori, shuningdek davlat tiliga berilayotgan
e’tibor, o’zbek tilidan foydalanish bo’yicha tartib, qonun qoidalar bayon etilgan;
Kalit so’zlar:
ona tili, qonun to’g’risidagi qaror, lotin alifbosi, eski o’zbek tili, badiiy
asarlar.
Bugungi globallashuv davrida har bir xalq, har qaysi mustaqil davlat o’z
madaniyati, azaliy qadriyatlari va o’zining ona tilisi bilan namoyon bo’ladi.
Xalqimizning ko’p asrlik madaniy, ilmiy-ma’rifiy va badiiy tafakkuri, intellektual
salohiyatining yorqin va bebaho mahsuli bo’lgan o’zbek tili jahondagi boy va qadimiy
tillardan biridir.
Mutaxassislarning fikricha, turkiy tillar qadimda mo’g’ul va tangus-manjur tillari
bilan birgalikda bitta oilani tashkil etgan va bu til oltoy tili deb atalgan. Keyinchalik,
oltoy tili tarmoqlanib ketgan. Afsuski, bu davrdan xabar beruvchi yozma yodgorliklar
685
bizgacha yetib kelmagan, lekin qadimgi turkiy til davriga oid bir qancha yozma
manbalarga egamiz.
O’zbek adabiy tili miloddan oldingi davrlardan to X asrlargacha bo’lgan davr. Bu
davrdagi til fanda qadimgi turkiy til deb yuritiladi. Qadimgi xalq og’zaki ijodi
namunalari o’rxun-enasoy yodgorliklari (VI-VII asrlar) shu tilda yaratilgan.
XI-XIV arslarda amalda bo’lgan til eski turkiy til deb ataladi. Mahmud
Koshg’ariyning “Devonu lug’ot-at turk” (“Turk tillari devoni”), Yusuf Xos Hojibning
“Qutadg’u bilig”(“Saodatga yo’llovchi bilim”), Ahmad Yugnakiyning “Hibbat-ul
haqoyiq” (“Haqiqatlar armug’oni”), Xorazmiyning “Muhabbatnoma”, Rabg’uziyning
“Qissasi Rabg’uziy” asarlari shu tilda yaratilgan.
XV asrdan XIX asrning ikkinchi yarmigacha qo’llangan tile ski o’zbek adabiy tili deb
nomlangan. Atoyi, Sakkokiy, Sayfi Saroyi, Lutfiy, Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab,
Turdi, Maxmur, Gulxaniy,Furqat, Zavqiy va boshqa ko’plab ijodkorlarning asarlari shu
tilda yaratilgan.
XIX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi davrgacha ishlatib kelinayotgan til hozirgi
o’zbek adabiy tili deb ataladi. “Turkiston viloyati gazetasi” nashr qilina boshlangan
vaqtdan (1870-yildan) e’tiboran to hozirgi kungacha yaratilgan barcha asarlar hozirgi
o’zbek adabiy tilining namunalari hisoblanadi.
O’zbek adabiy tili XI asrdan boshlab mustaqil til sifatida shakllana boshladi va XIII
asrda eski o’zbek adabiy tili shakllanib bo’di.
Eski o’zbek tilining rivoji buyuk Alisher Navoiy bilan bog’liqdir. U eski o’zbek
tilining keng imkoniyatlaridan foydalangan holda ajoyib asarlar yaratibgina qolmasdan
bu tilni ilmiy jihatdan chuqur tadqiq qiluvchi “ Muhokamat-ul lug’atayn” nomli yirik
ilmiy asar ham yozdi va unda o’zbek tilining boshqa tillardan hech kam emasligini
ishonarli misollar bilan isbotlab berdi.
686
O’zbekistonda 1989-yil 21-oktabrda davlat tili haqidagi qonunning qabul qilinishi
mamlakatimizning mustaqilligi sari qo’ygan dastlabki qadam bo’ldi. Aynan mana shu
qonun davlatimizni mustaqillikka erishish ostonasida turganligidan dalolat bergan.
Ushbu qonun 30 moddadan iborat bo’lib “ Til millatning boyligi va bebaho mulki”
ekanini tan olgan. Qonun o’zbek tili butun O’zbekiston bo’yicha davlat tili sifatida
amal qilinishining huquqiy asoslarini belgilab, ish yuritishda davlat organlariga
murojaat qilishda o’zbek tilining mavqeini birinchi o’ringa olib chiqqan.
1989-yil 21-oktabrda qabul qilingan “davlat tili to’g’risidagi qonunning 7-moddasi
“ O’zbekiston Respublikasida muassasa, korxona,tashkilot va birlashmalarda ish
respublika davlat tilida yuritiladi.
Mehnat ahlining ko’pchiligi o’zbek tilini bilmaydigan korxona, muassasa tashkilot
va birlashmalarda ish Respublika davlat tili bilan bir qatorda rus tili yoki boshqa
tillardsa ham olib boriladi. Bunday korxonalarning ro’yxati xalq deputatalari, rayon,
shaxar sovatlarining taqdimiga binoan, O’zbekiston Respublikasi Ministrlar soveti
tomonidan belgilanadi va fikrimizni asoslab turadi.
O’zbek tili turkiy tillar oilasiga mansub eng yirik tillardan biridir. Dunyo miqqiyosida
bu tilda 50 millionga yaqin odam so’zlashadi.
Biz bir narsani tushunishimiz kerak, milliy tilning ravnaqi uchun faqat tilshunos
emas, millatning har bir vakili jon kuydirishi shart. Odam o’z milliy tiliga befarq bo’lar
ekan, til me’yorlari buzilaveradi. Shu o’rinda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1995-yil 24-avgustda “Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini
joriy etish to’g’risida” gi 339- sonli qarorini eslab o’tishimiz kerak.
Afsuski til me’yorlarining buzilishini kundalik hayotimizda, internet tizimida,
ko’chalardagi reklama va e’lonlarda ko’proq uchratamiz. Biz xatolarni qancha tez
tuzatsak, o’tmish madaniyatimiz uchun ham, kelgusi taraqqiyotimiz uchun ham
shunchalar kata savob ish qilgan bo’lamiz. O’zbek tilida sof so’zlashaylik!
687
Reklama va e’lonlar matnida milliy tilimiz darajasini qanday baholaysiz? Bujarayonda
tilning amaldagi me’yorlariga to’la amal qilinyaptimi?Bu haqida ommaviy axborot
vositalarida muntazam gapirilib, jamoatchilik e’tibori shu masalaga qaratilmoqda.
Bugun ko’chalarimizdagi katta-katta afisha, reklama va e’lonlarga qaraganimizda
ingliz, rus tillarida aralashtirib yozilgan jumlalarni ko’p kuzatamiz. Ba’zilar “Bu zamon
talabi “ deya izoh beradi. Reklama sohasi rivoji uchun bu ishlar kerakdir. Ammo bu
ona tilimizni buzib foydalanish mumkin deyilgani emasku. Reklamalarda o’zbek
tilidagi so’zlar muqobilidan foydalanib mahsulotning foydaliligi haqida aholiga axborot
berish mumkin. Aslida o’z mahsulotini sotayotgan tadbirkor faqat o’z manfaatini
o’ylamay, reklama orqali o’zbek tilidan unumli foydalanishi kerak. Dunyodagi eng
mashxur tijorat kompaniyalari tajribasida ham bu masalaga alohida ahamiyat beriladi.
Shu orqali ularni taniyapmiz va bilyapmiz, axir!
Krilcha harflar bilan yozilgan bannerlarda xatoliklar ko’p. Negaki so’nggi chorak asr
mobaynida lotin alifbosida o’qigan avlod krilcha yozuvlarda oqsab qolyapti. Shu
sababli reklama bannerlarini chop qilishda albatta, imlo va grammatik qoidalarga
rioya etish maqsadga muvofiq.
Bunday statistika bannerlar, plakatlar, videoroliklar va yuguruvchi satrlar eskizlarini
ishlab chiqarayotgan dizaynerlar brinchi navbatda loyihaning ijodiy jihatiga,
savodxonlik qoidalariga e’tibor qaratishlari lozim.
Turkiy tillarning katta oilasiga mansub bo’lgan o’zbek tilining tarixi xalqimizning
ko’p asrlik kechmishi, uning orzu intilishlari, dard-u armonlari, zafarlari va g’alabalari
bilan chambarchas bog’liqdir.
Ajdodlarimiz, ota –bobolarimiz aynon ona tilimiz orqali jahonga o’z so’zini aytib
kelganlar. Shu tilda buyuk madaniyat namunalarini, ulkan ilmiy kashfiyotlar, badiiy
durdonalar yaratganlar.
688
O’tmishda o’lkamizmni bosib olgan turli yovuz kuchlar bizni avvalo o’z tilimizdan,
tariximiz va madaniyatimizdan, din-u diyonatimizdan judo qilishga qayta-qayta
urindilar. Ular el yurtimiz boshiga qanday azob- uqubatlar va musibatlar solgani
tarixdan yaxshi ma’lum.
Umuman olganda davlat tili maqomiga ega tilimiz rivoji uni asrash va taraqqiy
ettirish har bir fuqaroning burchidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
