Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №27 (том 6)

Asosiy qism.
Hozirda kattalar ta’limi global miqyosdagi eng dolzarb nazariy va 
amaliy muammolardan biri hisoblanadi. Kattalar ta’limini amaliy tashkil etish bo‘yicha 
to‘plangan tajriba, empirik ma’lumotlar fondi, katta yoshli o‘quvchilarning 
xususiyatlari va ularning o‘quv jarayoni haqidagi kuzatishlari pedagogika fanining 
yangi yo‘nalishi – andragogikaning predmetiga aylandi. Kattalar ta’limi nazariyasi va 
3
Мустафаева Д.А. Ихтисослик фан ўқитувчиларининг касбий компетентлигини ривожлантириш/ (Phd). ...дис. – 
Т.:2020. – 3 б. 
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/48649
  

---

78 
amaliyoti katta yoshli o‘quvchilarning xususiyatlarini, hayot yo‘lining kontekstini va 
kattalarning motivatsion sohasini hisobga olishga asoslanadi. 
Xalqaro tajribada kattalar ta’limi nazariyasi va amaliyotining rivojlanishi bir 
necha bosqichlarni bosib o‘tdi
4
. “Andragogika” tushunchasi 1833 yilda nemis 
pedagogika tarixchisi A. Kapp tomonidan ilmiy foydalanishga kiritilgan bo‘lib, 
kattalarga ta’lim beruvchi shaxsni anglatadi
5
. XIX asrda Amerika va Yevropaning 
ko‘pgina mamlakatlarida sanoat ishlab chiqarishining jadal rivojlanishi va ijtimoiy 
o‘zgarishlar natijasida axolining katta yoshli qismiga (asosan ommaga) ishlab 
chiqarish sohalarini o‘rgatish va o‘qitish tajribalari shakllangan. XIX asrning ikkinchi 
yarmiga kelib kechki maktablar, davlat maktablari, muzeylar va kutubxonalar keng 
tarqala boshlagan. Ushbu davr nashrlarida kattalar ta’limining vazifalari va o‘ziga xos 
jihatlari haqida taniqli olimlarning fikrlari keltirilgan. 
XIX asr oxirlarida “Kattalar ta’limi” tushunchasi mustaqil hodisa sifatida alohida 
ta’kidlandi, katta yoshdagi aholining bilim olishiga hissa qo‘shishga harakat qiluvchi 
yorqin shaxslar paydo bo‘ldi, madaniy-ma’rifiy ishlar jarayonida katta yoshli aholining 
o‘z-o‘zini faolligini oshirish g‘oyasi tegishli davlat muassasalari faoliyatida yo‘l-yo‘riq 
bo‘ldi. Kattalar ta’limi ta’lim muassasalari amaliyotida mustahkam o‘rin oldi, bunga 
asosiy sabab ta’lim oluvchilarning yosh chegarasi an’anaviy tarzda belgilangan yosh 
chegaralariga bog‘liq bo‘lmay qolganligi edi. Tabiiyki, kattalarni qanday o‘qitish 
kerakligi haqida savollar paydo bo‘ldi va kattalar ta’limi muammolariga bag‘ishlangan 
maxsus bilim sohasini shakllantirish zarurati tug‘ildi. 
Uzluksiz ta’lim sohasidagi taniqli fransuz olimi P. Langran XX asrning 60-
yillarida “Ta’limning kelajagi, agar bir butun sifatida qaralsa, uning yangilanish 
qobiliyati kattalar ta’limining rivojlanishiga bog‘liq” deb yozgan edi. 
Barcha uchun ta’lim – XX asrning 90-yillarida shakllangan dunyo 
miqyosidagi(global) harakat bo‘lib, u 2015-yilga kelib barcha bolalar, yoshlar va katta 
4
М.Н.Кох, Т.Н.Пешкова/
ОСНОВЫ ПЕДАГОГИКИ И АНДРАГОГИКИ/ 
Учебное пособие/ Краснодар.: 
– 
2015
. 88 
-
б. 
https://kubsau.ru/upload/iblock/1a2/1a29ee84dd3dfc74934b482be17c9bf7.pdf
  
5
М.Н.Кох, Т.Н.Пешкова/ОСНОВЫ ПЕДАГОГИКИ И АНДРАГОГИКИ/ Учебное пособие/ Краснодар.: – 2015. 
88 -б. 
https://kubsau.ru/upload/iblock/1a2/1a29ee84dd3dfc74934b482be17c9bf7.pdf
  

---

79 
yoshdagilarning ta’limga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishni o‘z oldiga maqsad qilib 
qo‘yadi. CONFINTEA Xalqaro konferensiyalar hujjatlari 1940-yillarning oxiridan 
boshlab (har 12-13 yilda) YUNESKO katta yoshdagilar ta’limi masalalari bo‘yicha 
xalqaro konferensiya (The International Conference on Adult Education – 
CONFINTEA) o‘tkazib keladi. Shu kunga qadar jami 6 marta konferensiya o‘tkazilgan 
bo‘lib, dastlabkisi Daniyada 1949-yilda o‘tkazilgan, shundan keyin Kanadada 1960-
yilda, Yaponiyada 1972-yilda, Fransiyada 1985-yilda, Germaniyada 1997-yilda va 
so‘ngi bor Brazilyada 2009-yilda o‘tkazilgan
6
. CONFINTEA konferensiyalarida katta 
yoshlilar ta’limining dolzarb muammolari asosiy muhokama qilinadigan mavzu 
sifatida qaraladi.
Kattalar ta’limida AKTdan foydalanish ko‘plab xorijiy davlatlarda yaxshi 
rivojlangan. Quyida kattalar ta’limi sohasida amalga oshirilgan ishlar bo‘yicha bir 
nechta davlatlar tajribalariga to‘xtalib o‘tamiz.