|
269
ФИО автора:
Xovos tumani 13-maktab psixologi
O’rinboyeva Muxlisa Erkin qizi
Название публикации:
«KICHIK MAKTAB YOSHI O’QUVCHILARIGA
MEHNAT AN’ANALARIDAN FOYDALANIB TARBIYA BERISH»
Annotatsiya:
Mamlakatimiz hayotining ijtimoiy, iqtisodiy madaniy, ma’naviy, siyosiy
sohalarida demokratiya va insonparvarlikka erishayotgan, milliy o’z-o’zini anglash
mustahkamlanayotgan, milliy madaniyatning o’ziga xosligi vujudga kelayotgan
sharoitda ta’lim konsepsiyasi ishlab chiqildi. U milliy, tarixiy va madaniy an’analarga,
xalqning ma’naviy, axloqiy tajribasiga asoslangan. Bularning hammasi yosh avlodni
milliy madaniyatga, ilg’or milliy tarbiya an’analariga, umuminsoniy qadriyatlar
yutuqlariga bog’lab o’qitish, tarbiyalash va kamol toptirishni amalga oshirishni taqozo
qiladi.
Kalit so’zlar:
maktab, urf-odatlar, udumlar,an’analar, milliylik, didaktika, mehnat,
salohiyat, avlod, ilg’orlar.
Mazkur ishlarni amalga oshirishda boshlang’ich sinf o’quvchilarining mehnat
tarbiyalash konsepsiyasini yaratishda ilg’or mehnat an’analari, urf-odatlari, udumlari
va marosimlarining ro’li katta. Chunki ularda xalqning ko’p asrlik tarbiyaviy tajribasi
to’plangan, tarbiyaviy ta’sir etishning yashirin katta imkoniyatlari jamlangan. Mehnat
tarbiyasiga oid xalq an’analari asrlar mobaynida barqarorligi, tarbiyalanuvchilarga
yaqinligi, voqelikka bog’liqligi, tushunarliligi, ko’rsatmaliligi bilan ajralib turadi. O’z
navbatida bu xususiyatlar mazkur an’analarning puxta o’zlashtirilishini ta’minlaydi
hamda yosh avlodga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Yuqoridagilarni hisobga olib, boshlang’ich sinf o’quvchilarining mehnat
tarbiyasida mehnat an’analaridan foydalanishning nazariy modelini loyihalashda
mehnat tarbiyasining asosiy talablariga rioya qilindi. Mazkur talablarni amalga
oshirish mehnat tarbiyasining, shaxsni kamol toptirishning maqsadini ta’minlaydi. Bu
maqsad nazariy bilim, amaliy ko’nikma va malakalarning miqdoriy ko’rsatkichlari
bilan emas, balki o’quvchilarning aqliy va jismoniy o’sishi, mehnatning ma’naviy
270
salohiyatini anglashi hamda mehnatga to’g’ri munosabatlarni shakllantirish uchun
yaratilgan imkoniyatlar bilan tavsiflanadi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari mehnat tarbiyasining maqsadi – ularni aqliy va
axloqiy jihatdan o’stirish; ularning bilish va amaliy talab hamda ehtiyojlarini
qondirish; ularni muvaffaqiyatli mehnat faoliyatiga va umuminsoniy axloqiy
munosabatlar tizimiga jalb etish. Mehnat tarbiyasi jarayoni boshlang’ich sinf
o’quvchisi, o’qitish, tarbiyalash va kamol toptirish mazmuni hamda tashkiliy
komponentlarini qayta qurish maqsadga bo’ysundirilishi lozim.
Bu yaqinlashtirishni amalga oshirish uchun mehnat tarbiyasining falsafiy,
psixologik va didaktik jihatlarini qayta ko’rib chiqish zarur.
Psixologik jihatdan boshlang’ich sinf o’quvchisi shaxsining asosiy ehtiyojini
ifodalash, ya’nitanlash mazmunini tanlash orqali unda faollikni, o’quv-tarbiya
ishlariga qiziqishni, ijodiy munosabatni, ulrni anglashga intilishni tarkib toptirish
zarur. Pirovardda, boshlang’ich sinf o’quvchisida o’quv-bilish mehnat faoliyatida
erishgan natijalardan qanoatlanish hosil bo’ladi. Boshlang’ich sinf o’quvchisida o’quv
ishlari ijtimoiy foydali va unumli mehnat bilan mustaqil tarbiya shug’ullanishga
intilish uyg’onadi.
Didaktik jihatdan mehnat an’analariga doir material mazmunini va unga mos
shakllar, uslublar hamda vositalarni, tarbiyaviy jihatdan faollashtirish yo’llarini
tanlashdan boshlab, o’zlashtirilgan nazariy bilimi, mehnat ko’nikma va malakalarining
e’tiqod hamda kasbiy mustahkamlangan usullarga aylanishigacha namoyon bo’ladi.
Bularning hammasi aniq natijalarga olib boradigan mehnat faoliyatida aks etadi.
O’quvchi mazkur natijalarni o’zining moddiy va ma’naviy boyliklar yaratishda faol
qatnishishi uchun ijtimoiy qimmatli qo’llanma sifatida anglaydi.
Yuqorida aytilgan falsafiy, psixologik, didaktik komponentlar majmui mehnat
tarbiyasining konseptual asosi o’z ichiga mehnat an’analarini qamrab oladi va
quyidagilarni ta’minlaydi:
271
-
o’quvchilarning ta’lim-tarbiya ishlari faollashuvini;
-
boshlang’ich sinf o’quvchilarining bilish darajasi ortirishni;
-
dastur materialining ongli o’zlashtirilishin;
-
boshlang’ich sinf o’quvchilariga mehnat ta’limini o’qitish, ularni tarbiyalash
va kamol toptirish jarayonining tarbiyaviy imkoniyati oshishini.
Binobarin, boshlang’ich sinf o’quvchisining o’quv faoliyati mazmunan
o’zlashtiriladigan amaliy ko’nikma va malakalar bo’yicha o’ziga xos hamda tushunarli
bevosita faoliyat bilan bog’lanadi.
Umumta’limning boshlang’ich sinflaridagi mehnat ta’limi deyilganda
o’quvchilar va pedagoglarning o’zaro hamkorligi tushuniladi. Mazkur hamkorlikda
fikrlar va hissiyotlarda aks etadigan mehnat munosabatlari asosida o’quvchining ichki
ma’naviy dunyosi rivojlanadi.
Boshlang’ich sinf o’quvchisi yosh toifasiga va ijtimoiy mavqyega ko’ra huquq
va majburiyatlarning majmuiga ega bo’ladi. Boshlang’ich sinf o’quvchisining mehnat
faoliyati tavsifini, o’zini-o’zi anglashini hamda intilishlari darajasini belgilaydi.
Mazkur hamda boshlang’ich sinf o’quvchilari kamol topishining uzviyligini,
shuningdek, maktabgacha va boshlang’ich sinf o’quvchilari mehnat ta’limi hamda
tarbiyasining mazmunini va tashkiliy shakllarini belgilashni ta’minlaydigan vorislik va
tadrijiylik tamoyillari asosini tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
