Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
4.8. Zinapoyalarning turlari va konstruksiyalari 
Turar  joy  binolarida  zinapoyalar  bir  yoki  ikki  marshli,  ba’zan  uch  marshli 
bo‘lishi  mumkin.  Qavatlararo  aloqa  zinalar  vya  liftlar  yordamida  amalga 
oshiriladi.  SHu  bilan  birga  zinalardan  avariya  sharoitida  kishilarni  evakuatsiya 
qilishda ham foydalaniladi. 

---

  99 
 
 
Zinalar  mustahkam,  pishiq  va  odamlar  harakati  uchun  qulay  va  xavfsiz 
hamda  yong‘indan  muhofazalangan  bo‘lishi  kerak.  Zinalarni  bino  tarxida 
joylashtirish,  ularning  soni  va  o‘lchamlari  binoning  vazifasiga,  katta  - 
kichikligiga  va  belgilangan  vaqtda  kishilarni  evakuatsiya  qilish  uchun  qulaylik 
ta’minlanishiga  qarab  aniqlanadi.  Masalan,  turar  -  joy  binolarida  zinalar  soni 
kamida  ikkita  bo‘lishi,  o‘n  va  undan  ortiq  qavatli  turar  joy  binolarida  har  bir 
kvartiradan  to‘g‘ridan  -  to‘g‘ri  yoki  bog‘lovchi  o‘tish  yo‘li  orqali ikkita  zinaga 
chiqish  ta’minlanishi  kerak.  Zinalar  marshlardan  va  zina  maydonchalaridan 
iborat  bo‘ladi.  Marsh  konstruksiyasi  o‘z  navbatida  pillapoya  va  uni  ko‘tarib 
turuvchi  balkadan  iborat    bo‘ladi.  Zina  maydonchalari  qavat  tyokisligi  va 
qavatlar  oralig‘ida  joylashgan  bo‘ladi.  Kishilarni  xavfsiz  ko‘tarilishi  yoki 
tushishi  uchun  zinalar  balandligi  0.9  m  bo‘lgan  tutqich  panjaralar  bilan 
jihozlangan  bo‘ladi.  Pillapoya  vertikal  qirrasi  bilan  pillapoya  marshi gorizontal 
qirrasi  pillapoya  yuzi  deb  ataladi.  Zina  marshi  pillapoyalari  eng  yuqori  va  eng 
pastkisidan tashqari bir xil ko‘rinishga va o‘lchamga ega bo‘ladi. 
Vazifasiga  ko‘ra  zinalar:  asosiy  yoki  bosh  zina,  har  doim  ishlatiluvchi 
xizmat  zinasi,  evakuatsiya  zinasi,  yordamchi  zina,  xizmat  paytida 
foydalaniladigan  va  avariya  zinalari,  tashqi  evakuatsiya  zinalari,  o‘t 
o‘chiruvchilar zinasi kabi turlarga bo‘linadi. 
Qavatlar  orasidagi  marshlar  soniga  ko‘ra  zinalar  bir,  ikki,  uch  va  to‘rt 
marshli  turlarga  bo‘linadi.  Zinalardan  kamchilik  foydalaniladigan  ayrim 
binolarda vintsimon shakldagi zinalar qo‘llaniladi. 
Zina marshlari nishabi qurilish qoidalari bo‘yicha tanlanadi. Masalan, asosiy 
zinalar  uchun  1:2  1:1,75,  yordamchi  zinalar  uchun  1:1.25  nisbatda  belgilanadi. 
Har  bir  marshdagi  pillapoyalar  soni  16  tadan  ko‘p  va  3  tadan  kam  bo‘lmasligi 
kerak.  Zina  marshi  kengligi  avariya  holatida  kishilarni  evakuatsiya  qilishni 
ta’minlashni hisobga olib tanlanadi. SHunga ko‘ra asosiy zinalar marshi kengligi 
ikki  qavatli  binolarda  kamida  900  mm,  uch  va  undan  ko‘p  qavatli  binolarda 
1050  mm  qabul  qilinadi.  Zina  maydonchalarida  kengligi  marsh  kengligidan 
kattaroq  kamida  1200  mm  qilib  olinadi.  YUqorida  keltirilgan  qoida  va 

---

 100 
 
 
me’yorlarga  asosan pillapoya  eni 250..300  mm,  balandligi  esa  150  mm,  ayrim 
hollardagina  180  mm  ga  boradi.  Bunda  kishilarni  o‘rtacha  qadami  gorizontal 
holda 600 mm ligi, zinada yurishda esa bu kattalik 450 mm ga teng ekanligi, 300 
mm +150 mm = 450 mm  hisobga olinadi. 
Zina va pillapoya o‘lchamlarini bino balandligiga qarab aniqlashni quyidagi 
misolda ko‘rib chiqamiz. 
Bino  qavati  balandligi  N=3.3  m.,  marsh  kengligi  V=  1.05  m,  zina  nishabi 
1;2 bo‘lgan turar joy binosi uchun ikki marshli zina o‘lchamlarini aniqlash talab 
etilgan.  Bu  masalalarni  echishda  pillapoya  o‘lchamlarini  300  x  150  mm  ga, 
zinapoya  kengligini  V  =  2v  +  100  =  2.1050+  100-  2200  mm  qilib  olamiz,  bu 
erdagi 100 soni marshlar orasidagi tirqish kengligi. 
Bitta marsh balandligi: N\2=3300\2=1650mm 
Bitta marshdagi pillapoyalar soni:  p= 165 \150 =11 
Bundan pillapoyalar sonini 10 ta qilib olamiz.