Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

  Zamonaviy  ko‘priklarning  konstruktiv  turlari.    Hozirgi  zamon 
ko‘priksozligida  metall  konstruksiyali  ko‘priklar  yumshoq  va  kamliger 
po‘latlardan  tayyorlanadi,  ba’zi  hollarda  esa  maxsus  alyuminiy  qotishmasidan 
foydalaniladi.  O‘zgarmas  va  o‘zgaruvchan  balandlikka  ega  bo‘lgan  metall 
konstruksiyali  oralig‘i  80m  temir  yo‘l  va  oralig‘i  300  m  bo‘lgan  avtomobil 
ko‘priklarida  yaxlit  metall  to‘sinlardan  foydalaniladi.  Asosiy  to‘sinlar  o‘zaro 
bog‘lanadi. 
To‘sinlarning  ustiga  temir-beton  plitalar  yotqiziladi.  Plitalar  maxsus 
tayanchlar  yordamida  asosiy  metall  to‘sin  bilan  ulanadi,  shu  bilan  ularning 

---

  53 
 
 
birgalikda  ishlashi  ta’minlanadi,  konstruksiyada  metallni  tejash  imkoni 
yaratiladi (bunday ko‘priklarni po‘latli temir-beton ko‘prik deb atashadi). Po‘lat 
listlardan  tayyorlanib  ichki  tomonidan  qovurg‘a  va  ko‘ndalang  diafragmalar 
bilan  mustahkamlangan  qutisimon  to‘sinlar  ham  qo‘llaniladi.  Bunday 
to‘sinlarning  o‘tish  erlarini  metall  yoki  temir-betondan  tayyorlanadi.  Bunday 
qurilmalarning  tejamkorligi,  engilligi  va  mustahkamligi,  ulardan  keng 
foydalanishga  imkon  yaratdi.  Metall  ferma  shaklidagi  ko‘priklar  o‘ta  katta 
oraliqlarda  foydalaniladi  (500m  dan  uzun).  Bu  fermalar  butun  fermalarga 
nisbatan tejamkor, ammo tayyorlash va yig‘ish anchagina murakkab. Temir yoki 
avtomobilь yo‘llarining o‘tish joylariga fermalar orasiga ko‘ndalang va bo‘yiga 
to‘sinlar  yotqiziladi.  Va  ularga  temir-beton  yo‘l  plitalari  yoki  temir  yo‘l 
moslamalari mahkamlanadi. 
Arkali  metall  ko‘priklar  oralig‘i  500  m  gacha  bo‘lgan  masofani  yopishda 
qo‘llanadi (asosi mustahkam gruntda). Ko‘proq bunday ko‘priklar tog‘li erlarda 
quriladi. 
Ko‘priklarni  hisoblash  asosan  chegaraviy  holatlar  usuli  bo‘yicha  amalga 
oshiriladi.  Ko‘priklarning  har  bir  qismi  inshootga  ta’sir  qiluvchi  barcha 
ehtimoliy  yuklarni  lisobga  olgan  holda  mustahkamlikka,  deformatsiyaga, 
yorilishga bo‘lgan chidamlilikka hisoblanadi. 
Respublikamizda,  ayniqsa  Toshkent  shaxrida  oxirgi  o‘n  yil  ichida  bir 
nechta,  uzunliklari  20,0  km  uzun  ko‘priklar  qurilib,  foydalanishga  topshirildi. 
Poytaxtimiz husniga, chiroy qo‘shgan ko‘priklar asosan temir beton monolit va 
yig‘ma elementlardan foydalanib bunyod etildi.