Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Binolarning konstruktiv unsurlari 
 
 
 
 
 
Poydevorlar 
 
 
 
 
a) 
Tasmasimon  va  ustunsimon,  beton  va 
temir betonli 
100 
80 
50 
40 
b) 
Murakab  yokissementli  qorishmada  butli 
va tasmasimon va temir betonli 
80 
64 
40 
32 
v) 
Ohakli 
qorishmada 
tasmasimon 
va 
ustunsimon 
50 
40 
25 
20 
 
Devorlar  
 
 
 
 
a) 
Maxsus  kapitallik,  murakkab  yokissemet 
qorishmasida toshli va yirik blokli 
100 
80 
72 
60 
b)  
Odatdagi  toshdan,  yirik  blokli  va  yirik 
panelli 
80 
64 
57 
48 
v) 
G’isht,  shlakoblok  va  boshqa  shu  kabi 
ashyolardan engil-lashirilgan toshterma 
50 
40 
25 
20 
 
Kolonnalar. 
 
 
 
 
a) 
Yig‘ma yoki yaxlit quyma temir beton. 
100 
80 
75 
60 
b) 
Po‘lat 
85 
64 
60 
53 
 
Kran osti bloklari. 
 
 
 
 
a) 
Yig‘ma yoki yaxlit yig‘ma temir beton 
80 
66 
60 
51 
b) 
Parchin  mixli,  kavshirlangan,  prokat 
profillardan  engil  va  o‘rta  ish  rejimli 
kranlar uchun po‘lat kran osti bloklari. 
50 
42 
37 
33 
v) 
Og‘ir  rejimli  va  nihoyatda  og‘ir  shi 
rejimiga  ega  kranlar  uchun  po‘lat  osti 
bloklari. 
20 
18 
15 
10 
 
Orayopmalar. 
 
 
 
 
a) 
Yig‘ma va yaxshi quyma temir beton 
100 
80 
62 
48 
b) 
Metall  balkaga  g‘ishtin  ravoqlar  yoki 
80 
72 
55 
40 

---

 
299 
 
beton to‘ldiruvchi bilan 
v) 
Metall balkalar ustida yog‘ochli 
50 
- 
- 
- 
g) 
Yog‘och 
50 
- 
- 
- 
 
Pollar  
 
 
 
 
a) 
Sementlti, bntonli, armotsementli 
30 
20 
15 
7 
b) 
Marmar uvog‘i bilanssementli 
40 
28 
20 
10 
v) 
Beton asosda sopol plitkalardan 
60 
54 
45 
36 
g) 
Parketli  
30 
- 
- 
- 
d) 
Linoleumli  
15 
- 
- 
- 
 
Zinapoyalar  
 
 
 
 
a) 
Yig‘ma  yoki  yaxlit  quyma  temir 
betondan marshlar va maydonchalar 
100 
- 
- 
- 
b) 
Temir 
beton 
maydonchalar, 
metall 
balkalar  ustida  temir  beton  yoki  toshdan 
zinalar. 
75 
- 
- 
- 
 
Tomlar (qoplamalar). 
 
 
 
 
a) 
Po‘lat  ferma  va  balkalar  ustida  yig‘ma 
yoki yaxlit quyma plitalar. 
100 
80 
66 
50 
b) 
Po‘lat progonlar, balka va fermalar ustida 
yig‘ma  va  kichik  o‘lchamli  temirbeton 
plitalar. 
50 
42 
33 
25 
v) 
Po‘lat  progonlar,  balkalar  va  fermalar 
ustida po‘lat profillangan va to‘lqinsimon 
listlar va plitalar. 
40 
33 
25 
10 
g) 
Yog‘och  ferma  va  balkalar  ustida 
yog‘och to‘shamalar; yog‘och stropila va 
obreshetkalar; 
yog‘och 
chordoq 
orayopmalari.  
30 
- 
- 
- 
 
Tom qoplama  
 
 
 
 
a) 
Asbestssementli to‘lqinsimon listlardan. 
30 
27 
22 
18 
b) 
Ruhlangan po‘lat listlardan.  
25 
16 
13 
8 
v) 
Qora tunukadan.   
15 
10 
8 
5 
g) 
Rulonli ashyolardan.  
8 
8 
6 
5 
d) 
Mastikali ashyolardan. 
10 
9 
7 
6 
 
  Butun xizmat muddati mobaynida (to‘la almashtirilguncha)   bino unsurlari 
va  uning  muxandislik  tizimlari  bir  necha  marta  sozlanadi,  tuzatish-  sozlash 
ishlarini  o‘tkazmasdan  to‘la  ishdan  chiqqunga  qadar  ekspluatatsiya  qilib 
bo‘lmaydagan  ayrim  eskirgan  unsurlar  qayta  tiklanadi.  Jismoniy  va  ma’naviy 
eskirish o‘rnini to‘ldirib turish uchun ekspluatatsiya davrida shunday ishlarni qilib 
turish  lozim.  Ko‘pchilik  konstruksiyalarning  me’yoriy  xizmat  muddati  tuzatish- 
sozlash  ishlarini  o‘tkazib  turishni  hisobga  olingan  holda  belgilanadi.  Hajmi 
bo‘yicha arzimas bo‘lib tuyulgan ayrim rejaviy ishlarini bajarmaslik butun unsurni 
to‘la  ishdan  chiqishiga  sabab  bo‘lishi  mumkin.  Masalan,  tunuka  tomlarning 

---

 
300 
 
me’yoriy  xizmat  muddati  20  yil  deb  belgilanadi.  Biroq  bu  muddat  farqatgina 
qoplamani  davriy  ravishda  (3  yilda  bir  marta)  moy  bo‘yoq  bilan  bo‘yash 
bajarilgandagina  ta’minlanishi  mumkin.  Bu  talabni  buzulishi  esa  metallni  tez 
zanglashiga va oxir oqibatida esa tom qoplamani ishdan chiqishga olib keladi. 
Ta’mirlash  ishlarining  davriyligi  konstruksiya  yoki  muxandislik  tizimi 
tayyorlangan  ashyoning  umrboqiyligiga  tushadigan  yukning  shiddati  va  atrof  - 
muxitning ta’siriga, hamda texnologik va boshqa olimlarga bog‘liq. Sanab o‘tilagn 
ishlarni uz vaqtida o‘tkazish bino texnik eksplutsiyasining asosiy vazifasidir. 
Shunday qilib texnik ekspluatatsiyaning mazmuni binoning barcha unsurlari va 
tizimlarini  ularning  me’yoriy  xizmat  muddatidan  kam  bo‘lmagan  vaqt  davomida 
buzulmasdan ishlashini ta’minlovchi tadbirlar majmuasidan iborat.  
Bu tadbirlar majmuasiga quyidagilar kiradi: 
− 
joriy rejaviy-ogohlantiruv ta’mirlashlari va qurilmalarni sozlash; 
− 
ko‘zda tutilmagan joriy ta’mirlash; 
− 
rejaviy-ogohlantiruv kapital ta’mirlash; 
− 
tanlab qilinadigan (norejaviy) kapital ta’mirlash; 
ta’mirlashlarni tashkillashtirish, rejalashtirish va moliyalashtirish uchun na faqat 
ish hajmi va tavsifi, shu bilan birga maqsadidagi prinsipial farqni bilish muhimdir.