Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
11.6. Imoratni baholashda ekologiya-muxit ta’sirini inobatga olish. 
Imorat  va  inshootlarni  baholashda  avvalo  maqsadni  aniq  bilish  kerak  va 
shundan  kelib  chiqqan  holda  atrof  -  muhit,  hamda  ichki  salbiy  ta’sirlarini  aniq 
o‘rganish  lozim.  Albatta,  imorat  bahosiga  atrof  muhit  ta’siri  juda  sezilarli 
bo‘lishi mumkin. 
Agarda,  narxlanalayotgan  bino  tyokis  maydonga  joylashgan  bo‘lsa,  atrofi 
ko‘kalamzor,  yon  atrofida  oqib  turuvchi  toza  suv  (anxor,  daryo,  ko‘l,  ariq  va 

---

 288 
 
 
hq),  bog‘lar,  fontan,  o‘rmon  kabi  inson  faoliyati  uchun  nixoyatda  foydali 
maydonda  joylashgan  imoratning  narxi  yuqori  bo‘ladi.  Agarda  uni  ustiga 
transport  -  metro,  avtobus  va  trolleybuslar  qatnovi  yaxshi  bo‘lsa,  muhandislik 
tarmoklari  (issiq  va  soviq  suv,  kanalizatsiya,  kuchli  va  kuchsiz  elektr  toklari, 
teleuskunalar,  va  hk.)  beshikast,  ko‘ngildagidek  ishlab  turgan  bo‘lsa,  bunday 
binolar  narxi  yuqori  bo‘lishi  asosli.  Axir  imorat  olma,  qo‘shni  ol,  deyishadiku. 
Bu degan so‘z tinch va osoyishta yashayman desang atrofing soz bo‘lsin degani, 
demak  muhitni  baholashning  o‘rni  katta  ahamiyat  kashf  etadi.  Agarda  imorat 
atrofida  teskarisi,  ya’ni  salbiy  faktorlar  ko‘p  bo‘lsa,  uni  ham  umumiy  narxda 
inobatga  olish  lozim.  Bahollashda  salbiy  faktorlarnn  baholash  narxiga  sezilarli 
ta’sir qiladigan turlari quyidagilardir: 
- Atrof muhit (er, tuproq, suv, ximikatlar ta’siri) holati; 
-  Fizik  salbiy  ta’sirlar  (magnit  maydonlari,  issiqlik  manb’alari,  shovqin,
 
radiatsiya, yorug‘lik; 
-Er osti suvlari, tuzlar, adashgan toklar kabi salbiy faktorlar va boshqalar. 
Salbiy  faktorlar  imorat  iqtisodiy  ko‘rsatkichiga  ta’sirini  inobatga  olishning 
bir necha yondoshuvlari bor. 
Muhitni iqtisod ko‘rsatkichiga ta’sirini inobatga olishning eng sodda va aniq 
yo‘li bu indekslashtirish yondoshishidir. Halkaro tan olingan bunday yondoshish 
muxitni  sifat  indeksi  deb  nom  olgan.  Demak  muhit  ifloslanishi  quyidagi  Sifat 
indeksi- ifloslanganlik indeksi munosabati orqali ifodalinadi. 
Ko‘rsatilgan indeksni soddalashtirilgan hisoblash algoritmы quyidagichadir: 
1. O‘lchangan 1-ifloslanish konsentratsiey S- ni aniqlash. 
2. CHRK- chegaraviy ruxsat etilgan I- ifloslanish ko‘rsatkichini topish. 
3.  1-chi  ifloslanish  konsentratsiyasini  normallashtirish  ko‘rsatkich  A-ni 
hisoblash.
 
A= S\ CHRK 
4.  Atrof muqitni ifloslanish indeksini topish, ya’ni 
I= A
1
+A
2
+A
3
+...........An 

---

 289 
 
 
Keltirilgan  algoritm  asosida  o‘tkazilgan  hisoblar  shuni  ko‘rsatdiki, 
imoratning  narxi-bahosi,  muhitning  salbiyligi  hisobiga  30  foizgacha  pasayishi 
mumkin ekan. Bu ko‘rsatkich baholash natijasiga katta ta’sir etuvchi faktorligini 
isbotlovchi yana bir dalildir. 
Baholash  narxiga  atrof  muhitni  ijobiy  va  salbiy  tasiri  umuman  juda  kam 
o‘rganilgan  muammo  bo‘lib,  bu  juda  dolzorb  yo‘nalish  bo‘yicha  katta  ilmiy 
tadqiqotlar 
o‘tkazishni  taqozo  etadi.  Ayniqsa,  bu  masala  bizning 
Respulikamizda  nihoyatda  zarur,  foydali  va  dolzorb  muamodir.  Masalan, 
Toshkent  shahridagi  transportning  millionlab  odamlar  yashovchi  shahar 
muhitini keskin buzishi, Jizzax, Sirdaryo, Qarshi va boshqa ko‘p viloyatlarda er 
sho‘rining  salbiy  ta’siri,  Nukusda  o‘ta  murakkab  sho‘rlik,  Orolni  salbiy 
ta’sirlari,  Xorazm,  Buxoro  viloyaatlaridagi  er  osti  suvini  yuqoriligi,  ko‘p 
maydonlarimizni  ximikatlar  bilan  zaharlanganligi  va  h.k  albatta  bizni  loqayd 
bo‘lishimizga yo‘l bermaydi. 
Bu faktorlarni hisobga olish zarurligini sezsak va shu muammo bilan chuqur 
shug‘ullansak, bu masalani qanchalik muhimligini va uni hayot xavfsizligi bilan 
mashg‘ul  mutaxassislar  uchun  zarurligini  anglasak,  bu  fan  yo‘nalishida 
qanchadan  qancha  o‘zlashtirilmagan  qo‘riq  borligini  yaqqol    ko‘rishimiz 
mumkin.