Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Osma  yopmalar.  Osma  yopmalar  deb,  kanop  troslar  bilan  asosiy  yuk 
ko‘taruvchi qismlarni tortib turadigan yopmalarga aytiladi. 
Osma  yopmalarning  oraliqni  yopuvchi  asosiy  yuk  ko‘taruvchi  elementlari 
(kanat,  tros,  membrana)  cho‘zilishga  ishlaydi.  Insoniyat  tomonidan  osma 

---

 107 
 
 
konstruksiyalarning  qo‘llanilishi  qoyatoshlardagi  qadimgi  rasmlardan  (5.15  va 
5.16-rasmlar) ham ma’lum. Ularning qo‘llanilishi tarixi esa qadimgi lianlardkan 
foydalanib  qurilgan  ko‘priklardan  boshlanib,  hozirgi  zamonaviy  katta  oraliqli 
osma ko‘priklar va tentli yopmalarga kelib taqaladi. 
 
 
 
 
 
 
 
5.15-rasm. Osma konstruksiyalar
 
Biroq,  kelib  chiqishi  o‘simlik  va  hayvonot  dunyosidan  bo‘lgan  kam 
mustahkamlikka  ega  bo‘lgan  qurilish  ashyolaridan  tayyorlangan  osma 
yopmalardan XIX asr oxirigacha foydalanildi. Sanoatning rivojlanishi va po‘lat 
arqon  (kanat)larni  ishlab  chiqarish  yo‘lga  qo‘yilishi  bilan  osma  sistemalarda 
mustahkam  po‘latlardan  foydalanish  imkoniyati  tug‘ildi.  Osma  yopmalar  katta 
oraliqli inshootlar (sport, tomosha va boshqa xil) da keng qo‘llanila boshladi. 
Qo‘llaniladigan  ashyolar.  Osma  yopmalarning  yuk  ko‘taruvchi-
konstruksiyalari  uchun  qurilish  ashyosi  sifatida  A-V,  A-VI  armatura  po‘lati, 
yuqori  mustahkamlikka  ega  bo‘lgan  simlar,  spiralsimon  kanatlar  ishlatiladi. 
Membrana  tipidagi  yopmalar  uchun  kam  uglerodli  yoki  past  darajada 
legirlangan po‘latlar ishlatiladi. Masalan, Moskva shahridagi Mir prospektidagi 
universal stadionning yopmasi 14G2 markali, qalinligi 5 mm bo‘lgan po‘latdan 
bajarilgan. 

---

 108 
 
 
 
5.16 - rasm. Tayanchning ankerli qurilmasi: 
a- ankerli devor; б- yig‘ilgan panjali anker; 
в- yakka temirbetonli anker, 
 
 Bundan  tashqari,  osma  yopmalarning  yuk  ko‘taruvchi  elementlari  sifatida 
ko‘ndalang  kesimi  to‘g‘ri  to‘rtburchak  yoki  prokat  profillardan  tayyorlangan 
po‘lat to‘sinlar ham ishlatiladi. 
Ma’lum bir egilishdagi bikrlikka ega bo‘lgan bunday to‘sinlar bir vaqtning 
o‘zida  cho‘zilish  va  egilishga  ishlaydi.  Ularni    ko‘pincha  bikr  iplar  ham  deb 
atashadi.  Ular  shakli  o‘zgarib  ketmasligi  uchun  maxsus  muvozanatlashtiruv 
tizimlarga  muhtoj  emas  va  ularga  notyokis  ta’sir  qiluvchi  yuklar  ta’siri 
kamroqdir.