Mehnat taqsimoti va uning turlari. Mehnat kooperatsiyasi va uning turlari

Umumiy Mehnat taqsimoti — yirik mehnat turlarining bir-biridan ajralib, yirik sohalarni tashkil etishi. Bunda mehnatning moddiy va nomoddiy, agrar, industrial va servis sohasidagi turlari paydo boʻladi;
Jamiyat taraqqiyotida Mehnat taqsimoti 3 yoʻnalishda boradi:

birlamchi mehnat taqsimoti

Korxonalarda birlamchi mehnat taqsimotining quyidagi uch shakli mavjud:

• 1. Vazifaviy mehnat taqsimoti.
• 2. Texnologik mehnat taqsimoti.
• 3. Malakali mehnat taqsimoti.

Mehnat kooperatsiyasi - mehnatni tashkil etish shakli; moddiy boyliklarni ishlab chiqarish jarayonida ayrim xodimlar yoki jamoalarning yagona mehnat jarayonida hamkorliqda ishtirok etishiga asoslanadi. Xodimlarning asosiy qismi bu jarayonning turli operatsiyalarini bajaradi. Mehnat kooperatsiyasining taraqqiyoti ishlab chiqarish kuchlarining rivojiga bogʻliq. Mehnat kooperatsiyasi ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchlaridan samarali foydalanish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini yuqori darajada taʼminlash maqsadida tashkil etiladi.
Mehnat kooperatsiyasini 2 asosiy xilga boʻlish mumkin:
murakkab kooperatsiya (mehnat taqsimotiga asoslangan kooperatsiya).
oddiy kooperatsiya (mehnat jarayonida hamma xodimlar bir turdagi ishni bajaradilar)
Mehnat vazifalarini chegaralab, ularni muayyan xodimlarga (xodimlar guruhiga) biriktirib qoʻyish, ularning oʻzaro mu-nosabatlari sohasini bevosita oldindan belgilab beradi. Shu sababli keng maʼnoda mehnat taqsimoti tushunchasi undan ajralmas boʻlgan kooperatsiya tushunchasini ham tavsiflaydi. Oddiy Mehnat kooperatsiyasi mehnat taqsimoti rivojlanmagan davrda muhim rol oʻynadi. Ibtidoiy jamoa tuzumida jamoaning hamma aʼzolari ishlab chiqarish vositalariga egalik qilganlar va ular oddiy mehnat kooperatsiyasida qatnashganlar. Hozirgi zamon korxonalari mehnatning har xil turdagi murakkab kooperatsiyasi hisoblanadi.

Brigada usulida ishlash.

Kooperatsiyaning oqilona turini tanlashda brigadalarning ahamiyati katta bo’lib, ular hamkorlikda ishlashning eng sodda ko’rinishidir. Brigadalar har xil texnologik operatsiya va vazifalardan tashkil topgan aniq bir ishni bajarish uchun, jamoaning yuqori unumdorlikka erishishida ishchilarning javobgarlik hissini o’stirishda va ularni jamoa moddiy rag’batlantirishdan manfaatdor bo’lishlarini ta’minlash maqsadida tashkil qilinadi. Brigadalar murakkab agregatlarni, potok va avtomat qatorlarni ekspluatatsiya qilish, ularga xizmat ko’rsatish, har xil mutaxassislikdagi ishchilarning hamkorlikda ishlashini talab qiladigan texnologik jarayonlarda, mashinalarni ta’mirlash, montaj va sozlash ishlarini amalga oshirishda qo’llaniladi

Brigadalarga brigadirlar rahbarlik qiladi, ular ishlab chiqarishdan ajralgan holda va ajralmagan holda faoliyat yuritadilar, brigadir javobgar shaxs bo’lib, uning samarali faoliyat yuritishi brigada tarkibini oqilona tashkil qilinishi va maqsadning aniq belgilanishi bilan bog’liq.
Brigadirlarning asosiy vazifasi, brigadaning oldiga qo’yilgan vazifani to’lato’kis bajarishi, ishchilarni ish bilan ta’minlash, ishchilar o’rtasidagi uzluksiz mehnatni tashkil etishdan iboratdir. Brigada a’zolarining sonini to’g’ri tanlash uskunalarning bekor turish vaqtini kamaytirishga katta yordam beradi.