Mehnat shartnomasi

QILISHNI RASMIYLASHTimSH
1 §. Ishga qabui qilishning umumiy tartibi
Ishga  qabul  qilishning  umumiy  tartibi  O'zbekiston  Respublikasi 
Mehnat  Kodeksida  va  uning  asosida  qabul  qilingan  qonun  hujjatlarida 
belgilab  qo'yilgan  bo'lib,  mulkchilikning  barcha  shaklidagi,  turli  usulda 
xo'jalik  faoliyati  yurituvchi  barcha  korxona  va  tashkilotlar  uchun  bir  xil 
talablami  ilgari  suradi.  Bu  tartiblar  Mehnat  Kodeksining  77-87- 
moddalarida,  ichki  mehnat  tartibining  Namunaviy  qoidalarida  va  boshqa 
me'yoriy hujjatlarda nazarda tutilgan.
Ishga  qabul  qilish  yuzasidan  qat'iy  tartiblaming  belgilanishidan 
maqsad -  fuqarolarning mehnat qilish huquqlarini  amalga oshiriUshi uchun 
qulay  huquqiy  sharoit  yaratish,  mehnat  huquqlarini  amalga  oshirish 
borasida asossiz cheklashlar va kamsitishlarga yo'l qo'ymashkdan iborat.
O'zbekiston 
Respublikasi 
Mehnat 
Kodeksining 
6-moddasida 
aytilishicha:
Barcha  fuqarolar  mehnat  huquqlariga  ega  bo'lish  va  ulardan 
foydalanishda  teng  imkoniyatlarga  egadir.  Jinsi,  yoshi,  irqi,  millati,  tili, 
ijtimoiy  kelib  chiqishi,  mulkiy  holati  va  mansab  mavqei,  dinga  bo'lgan 
munosabati,  e'tiqodi,  jamoat  birlashmalariga  mansubligi,  shuningdek, 
xodimlaming  ishchanlik  qobiliyatlariga  va  ular  mehnatining  natijalariga 
aloqador  bo'lmagan  boshqa jihatlariga  qarab  mehnatga  oid  munosabatlar 
sohasida  har  qanday  cheklashlarga  yoki  imtiyozlar  belgilashga  yo'l 
qo'yilmaydi va bular kamsitish deb hisoblanadi.
Mehnat  sohasida  mehnatning  muayyan  turiga  xos  bo'lgan  talablar 
yoki  davlatning  ko'proq  ijtimoiy  himoyasiga  muhtoj  bo'lgan  shaxslar 
(ayollar,  voyaga etmaganlar, nogironlar va boshqalar)  to'g'risidagi alohida 
g'amxo'rligi  bilan  bog'liq  farqlashlar  kamsitish  deb  hisoblanmaydi. 
Mehnat  sohasida  o'zini  kamsitilgan  deb  hisoblagan  shaxs  kamsitishni 
bartaraf etish hamda o'ziga etkazilgan moddiy va ma'naviy zararni to'lash 
to'g'risidagi ariza bilan sudga murojaat qilishi mumkin.
Ishga  qabul  qilishni  asossiz  rad  etishga  yo'l  qo'yilmaydi.  Mehnat 
bozorida  teng  raqobatlasha  olmaydigan  ayrim  toifalarga  mansub  bo'lgan 
fuqarolami  (homilador  va  uch  yoshga  etmagan  bolasi  bo'lgan  ayollami) 
ishga  qabul  qilishlik  rad  etilgan  taqdirda  uning  sababi  ko'rsatilgani  holda
’  O 'zbekision Respublikasi  A dliya vazirligi tom onidan  1999-yil  14-iyunda 746-son bilan ro ’yxatga olingan “M ulkchilik 
shakli  va  Ldoraviy  b o ’ysunishdan  q a t'i  nazar  b archa  korxona  m uassasa,  tashkilotlar  uchun  ichki  mehnat  tartibining 
N amunaviy qoidalari” .

yozma  javob  berish  lozim.  Mehnat  shartnomasi  uning  taraflari  barcha 

asosiy  shartlar  to'g'risida  kelishib  olgan  va  uni  belgilangan  tartibda 
rasmiylashtirganlaridan boshlab tuzilgan hisoblanadi.
Mehnat  shartnomasi  yozma  shaklda  tuziladi.  Uning  shakli  O'zbe- 
kiston  Respublikasi  hukumati  tomonidan  tasdiqlangan  namunaviy  shart- 
nomaga muvofiq ishlab chiqiladi. Bunday namunaviy shartnoma O'zbekis- 
ton Respublikasi  Vazirlar Mahkamasining  1997-yil  11-martdagi  133-sonli 
qarori bilan tasdiqlangan.  Shuningdek,  ushbu  qaror bilan  «Yozma holdagi 
mehnat  shartnomasi  (kontrakt)  tuzish  yuzasidan  tavsiyalar»  ham  tasdiq­
langan  bo'lib,  unda  aytilishicha,  bu  tavsiyalarga,  yozma  mehnat  shartno­
masi  namunasiga  amal  qilish  mulkchilikning  barcha  shakldagi  korxonalar 
uchun majburiy sanaladi.
Ishga  qabul  qilish  paytida  ish  beruvchi  ishga  kirayotgan  shaxsdan 
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hujjatlami talab qilishi  lozim.
Mehnat  Kodeksining  80-moddasida  aytilishicha;  «Ishga qabul  qilish 
vaqtida ishga kirayotgan shaxs quyidagi hujjatlami;
pasport yoki uning o'mini bosadigan boshqa hujjatni,  o'n olti yoshga 
to'lmagan  shaxslar  esa,  tug'ilganlik haqidagi  guvohnoma  va  turar joyidan 
ma' lumotnomani;
mehnat  daftarchasini,  birinchi  marotaba  ishga  kirayotgan  shaxslar 
bundan  mustasno.  O'rindoshlik  asosida  ishga  kirayotgan  shaxslar  mehnat 
daftarchasi o'miga asosiy ish joyidan olgan ma'lumotnomani;
harbiy  xizmatga  majburlar  yoki  chaqiriluvchilar  tegishli  harbiy 
guvohnomani yoki harbiy hisobda turganligi haqida guvohnomani;
qonun  hujjatlariga  muvofiq  maxsus  ma'lumotga  yoki  maxsus 
tayyorgarlikka  ega  shaxslargina  bajarishi  mumkin  bo'lgan  ishlarga 
kirayotgan  oliy  yoki  o'rta  maxsus  o'quv  yurtini  tamomlaganligi 
to'g'risidagi  diplomni  yoxud  mazkur  ishni  bajarish  huquqini  beradigan 
guvohnomani yoki boshqa tegishli hujjatni taqdim etadi.
Ishga  qabul  qilish  vaqtida  ishga  kirayotgan  shaxsdan  qonun  huj­
jatlarida ko'rsatilmagan hujjatlami talab qilish ta'qiqlanadi».
Mehnat  Kodeksida  va  boshqa  qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan 
hollarda  ishga  qabul  qilishni  amalga  oshirishdan  avval  ishga  kiruvchining 
salomatligiga  ko'ra  topshirilayotgan  ishga  muvofiqligini 
aniqlash 
maqsadida  oldindan  tibbiy  ko'rikdan  o'tkazilishi  talab  etilishi  mumkin, 
jumladan,  Mehnat  Kodeksning  214-moddasida  aytilishicha;  «Ish  beruvchi 
mehnat  shartnomasi  tuzish  chog'ida  dastlabki  tarzda  va  keyinchalik  (ish 
davomida)  vaqti-vaqti  bilan  quyidagi  xodimlami  tibbiy  ko'rikdan 
o'tkazishni tashkil qilishi shart;

o'n  sakkiz yoshga to'Imaganlar;

oltmish yoshga to'lgan erkaklar, ellik besh yoshga to'lgan ayollar; 
nogironlar;
mehnat  sharoiti  noqulay  ishlarda,  tungi  ishlarda,  shuningdek, 
transport harakati bilan bog'liq ishlarda band bo'lganlar;
oziq-ovqat  sanoatida,  savdo  va  bevosita  aholiga  xizmat  ko'rsatish 
bilan bog'liq bo'lgan boshqa tarmoqlardagi ishlarda band bo'lganlar;
umumta'lim  maktablari,  maktabgacha  tarbiya  va  boshqa  muassa- 
saiaming  bevosita  bolalarga  ta'lim  yoki  tarbiya  berish  bilan  mashg'ul 
bo'lgan pedagog va boshqa xodimlari.
Mehnat  sharoiti  noqulay  ishlar  va  bajarilayotganida  dastlabki  tarzda 
va vaqti-vaqti  bilan  tibbiy  ko'rikdan  o'tilishi  lozim bo'lgan  boshqa ishlar- 
ning ro'yxati va ularni o'tkazish tartibi O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni 
saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi».
Ishga  kiruvchi  shaxsni  tibbiy  ko'rikdan  o'tishdan  bosh  tortishi  yoki 
tibbiy ko'rik  natijalariga ko'ra  uning  topshirilayotgan  vazifaga nomuvofiq 
ekanligi  u  bilan  mehnat  shartnomasi  tuzilishi  rad  etilishi  uchun  qonuniy 
asos bo'lib hisoblanadi.
Ishga  qabul  qilish  paytida  ishga  kiruvchining  muayyan  vazifa  va 
lavozimlarda  ishlash  huquqidan  sud  hukmiga  binoan  mahrum  etilganligi 
rna'lunn  bo'lib  qolganda  bu  hoi  uning  mazkur  vazifa  (lavozim)ga  ishga 
qabul qilinishiga to'sqinlik qiladi.
O'zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligida  1998-yil  17-dekabrda 
565-raqam  bilan  qayd  etilgan  «Yuridik  shaxslar  tomonidan  kassa  opera- 
tsiyalarini  yuritish  qoidalari»ga  ko'ra  qasddan  g'arazli  jinoyatlar  sodir 
etgan  shaxslar pul  yoki  boshqa  moddiy  boyliklar bilan  bog'liq  vazifalarga 
qabul  qilinishlari  mumkin  emas.  Ammo  amaliyotda  uni  tekshirishning 
mexanizmlari  yaxshi  ishlab  chiqilgan  emas  va  bu  hoi  muammolami 
keltirib chiqarmoqda.
Mehnat  Kodeksining  79-moddasiga  ko'ra:  «O'zaro  yaqin  qarindosh 
yoki  quda-anda bo'lgan  shaxslarning  (ota-onalar,  aka-ukalar,  opa-singillar, 
o 'g 'il  va  qizlar,  er-xotinlar,  shuningdek,  er-xotinlaming  ota-onalari,  aka- 
ukalari,  opa-singillari  va  bolalari),  basharti  ulardan  biri  ikkinchisiga 
bevosita bo'ysunib  yoki  uning  nazorati  ostida  xizmat  qiladigan  bo'Isa,  bir 
davlat korxonasida birga xizmat qilishlari taqiqlanadi.
Bu  qoidadan  istisnolar  O'zbekiston  Respublikasi  hukuinali  lomoni- 
dan belgilanishi mumkin». 
^
Jumladan,  O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  MahknmuNinin^  l'> 
yil  ll-martdagi  133-sonIi  qarorining  3-ilovasida  '«Davliil  itkNlttn

korxonalarining  O'zbekiston  Respublikasi  Mehnat  Kodeksining  79-mod- 

dasida  nazarda  tutilgan  qarindosh-urug'laming,  agar  ulaming  xizmadari 
ulardan  binning  boshqasiga  bevosita  bo'ysunishi  yoki  nazorati  ostida 
bo'lishi  bilan  bog'liq  bo'Isa,  birga  xizmat  qilishlarini  cheklash  qoidalari- 
dan  istisno  etilishi  mumkin  bo'lgan  xodimlari  ro'yxati»  tasdiqlangan 
bo'lib, unga ko'ra:
1. Xorijdagi diplomatik xizmat xodimlari.
2.  Davlal  qishloq  xo'jaligi  korxonalari  va  tashkilotlari,  shuningdek, 
qishloq joylardagi qishloq xo'jaligi bo'yicha ilmiy-tadqiqot muassasalarida 
ishlovchi qishloq xo'jaligi mutaxassislari.
3.  Temir  yo'l  transportining  liniya  korxonalari  xodimlari,  shuning­
dek,  «O'zbekiston temir yo'llari»  davlat hissadorlik kompaniyasining yo'l, 
qurilish-montaj  va  ko'priksozlik  poyezdlari,  mexanizatsiyalashgan  kolon- 
nalari va boshqa harakatlanuvchi  tuzilmalarining  xodimlari, bu korxona va 
tashkilotlaming bosh buxgalterlari va kassirlaridan tashqari.
4. Aloqadan foydalanish korxonalari va tashkilotlari xodimlari.
5.  Sog'liqni  saqlash  davolash-profilaktika  va  sanitariya-profilaktika 
muassasalarining shifokorlari.
6.  Barcha  o'quv  va  tarbiya  muassasalaridagi  pedagog  xodimlar, 
o'qituvchilar, bibliograflar va kutubxonachilar.
7.  Teatrlar,  badiiy jamoalar va  studiyalaming artistlari,  rassomlari  va 
musiqachilari.
8.  Ilmiy  muassasa  xodimlari,  shuningdek,  seysmik  stansiyalar 
xodimlari.
9.  Gidrometeorologiya  bosh  boshqarmasi  tarmoq  tashkilotlarining 
xodimlari.
10.  Daia  geologiya  ekspeditsiyalari,  partiyalari,  otryadlari  va 
uchastkalar xodimlari.
11.  Qishloq joylarda ishlaydigan o'rmon va suv xo'jaligi mutaxassis­
lari,  xalq  ta'limi  xodimlari,  tibbiyot  xodimlari,  madaniy-ma'rifiy  muassa- 
salar xodimlari.
12.  Umumiy  foydalanishdagi  avtomobil  yo'llaridan  foydalanishni 
amalga  oshiruvchi  yo'l  tashkilotlarining  xodimlari,  bu  tashkilotlaming 
bosh buxgalterlari va kassirlaridan tashqari.
13.  Qurilish-montaj  va  ko'priksozlik  poyezdlari,  mexanizatsiya­
lashgan  kolonnalar  va  boshqa  ko'chma  maxsus  qurilish  tuzilmalarining 
xodimlari, bu tashkilotlaming bosh buxgalterlari va kassirlaridan tashqari.

14.  Daryo  flod  kemalarining  suzuvchi  tarkibi  xodimlari  va  daryo 

transportidan  foydalanish  korxonalari  va  tashkilotlari  xodimlari,  bu 
tashkilotlarning bosh buxgalterlari va kassirlaridan tashqari.
15.  Magistral  traboprovodlar  qurilishi  hamda  neft  va  gaz  konlarini 
tartibga  keltirishni  amalga  oshiruvchi  qurilish,  qurilish-montaj  va  boshqa 
ixtisoslashtirilgan  boshqarma  va  uchastkalaming  xodimlari,  bu  tashkilot­
larning bosh buxgalterlari va kassirlaridan tashqari.
16.  Havza va ko'llardagi baliqchilik xo'jaliklari,  baliqchilik zavodla- 
ri,  baliqlarga uvuldiriq  sochish va ulami  o'stirish xo'jaliklari  va baliqlami 
oziqlantiradigan  joylaming  xodimlari  (bu  tashkilotlarning  bosh  buxgal­
terlari va kassirlaridan tashqari) shular qatoriga kiritilgan.
Yuqorida  qayd  etilgan  va  boshqa  tartiblarga  xilof  ravishda  ishga 
qabul  qilingan  shaxslar  o 'z  roziliklari  bilan  boshqa  ishga  o'tkaziladilar, 
agar  buning  iloji  bo'lmasa,  O'zbekiston  Respublikasi  Mehnat  Kodeksi 
106-moddasi, 4-bandiga ko'ra ishdan bo'shatiladi.