Mehnat muxofazasi

6.4. Sanoat changi va uning insonga ta’siri

Halq ho’jaligidagi ko’p ishlarni bajarishda chang hosil bo’ladi. Ular kelib chiqish manbalariga ko’ra, tabiiy va Sun’iy changlarga bo’linadi.

Tabiiy changlar-inson ta’sirisiz hosil bo’ladi. Bunday changlar turkumiga shamol va bo’ronlar ta’sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan qatlamlari ko’chishi, o’simlik va xayvonot olamida, vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo bo’ladigan changlarni kiritish mumkin. tabiiy changlarning atmosfera muhitidagi miqdori tabiiy sharoitga, havoning meteriologik holatiga, yilning fasllariga va aniqlanayotgan zonaning qaysi mintaqada joylashishiga bog’liq. Masalan, atmosferadagi changning miqdori shimoliy tumanlarga nisbatan janubiy tumanlarda, o’rmon zonalariga nisbatan cho’l zonalarida, shuningdek, qish oylariga nisbatan yoz oylarida ko’proq bo’lishi ma’lum.

Aniqlanishicha, har bir kubometr havo tarkibida chang zarralari dalalar va bog’larga nisbatan shaharlarda o’n marta ko’proq ekan. Tog’li hududlarda esa chang zarralari undan ham kamroq bo’ladi.

CHangning kattaligi, yaoni dispersligiga qarab uch guruhga bo’lib, o’rganiladi:

-Kattaligi 10 mkm.dan katta bo’lgan changlar. Odatda bunday changlar o’z og’irligi ta’sirida yerga qo’nadi;

-Kattaligi 10 mkm.dan 0,25 mkm.gacha bo’lgan changlar. Bu changlarni mayda changlar yoki mikroskopik changlar deb yuritiladi. Ular yerga juda sekinlik bilan tushadi;

-Kattaligi 0,25 mkm.dan kichik bo’lgan changlar. Bu changlar ultramikroskopik changlar deb yuritilib, ular qo’nmay havoda uchib yuradi.

Eriydigan changlar nafas yo’llarida to’tilib so’riladi va qonga o’tadi, organizmga ko’rsatadigan keyingi ta’siri ularning kimyoviy tarkibiga bog’liq. Masalan, qo’rg’oshin, mis va boshqa materiallarning changi zaharlovchi ta’sir ko’rsatadi.

CHang zarralarining shakli sferik, yassi va boshqa ko’rinishda bo’ladi. CHetlari o’tkir qirrali chang zarralari o’pka to’qimalarini jarohatlaydi. SHisha-tola, asbest slyuda kabi chang turlari yuqori nafas yo’llarining xujayralarini mikrojarohatlanish, ko’zning shilliq qavatiga va teriga ta’sir ko’rsatishi ham mumkin.