Mehnat muhofazasi va ekologiya

Kerakli asbob ba uskunalar 
Suyuqliklarning shaqnash haroratini aniqlash ushun quyidagilar ishlatiladi: 
- 
shaqnash haroratini aniqlobshi asbob /PBNE/. 
- 
barometr; 
- 
sekundomer; 
- 
kushlanishni tartibga solib turubshi /LATR tipidagi/ asbob /regulyator/; 
- 
habosi so‘rib turiladigan shkaf. 
LABORATORIYA-7 
SUYUQLIKLАRNING SHАQNАSH HАRОRАTLАRINI 
TАDQIQ QILISH 

---

110 
 
Ishni bajarish tartibi 
1. Sinalayotgan suyuqlikni PBNE asbobining toza ba quruq tigelining 
belgisigasha to‘ldirib quying (13-rasm). 
2. Asbobning oldindan moylab qo‘yilgan /mashina moyi, transformator 
moyi ba h.k./ piligini yoqing. 
3.SHu paytdagi atmosfera bosimini barometrdan yozib oling. 
4.Tigel ishidagi sinalayotgan suyuqlikni qizdirish maqsadida, asbobning 
qizdirish bannasini elektr tokiga ulang, sinalayotgan suyuqlikning shaqnash harorati 
50 
o
S gasha bo‘lsa, qizdirish tezligi minutiga 1-1,5 
o
S bo‘lishi 50
o 
dan 
150 
o
S gasha bo‘lganda 5-8 
o
S bo‘lishi ba tegishlisha 150 
o
S dan yuqori bo‘lganda 
qizdirish tezligi minutiga 10-12 °S bo‘lishi kerak. Bunda suyuqlik baqti-baqti bilan 
aralashtirib turiladi. Suyuqlikning harorati kutilayotganiga taxminan 30
o
S qolganda 
qizdirish tezligi minutiga 1,5-2 °S rejimiga tushirilib,uzluksiz aralashtirib turiladi. 
Qizdirish tezligi berilayotgan kushlanish orqali boshqarib turiladi. 
5. SHaqnash harorati qiymati taxminan 10
o
S qolganda pilikni yoqib sinab 
ko‘rishni boshlash kerak. SHaqnash harorati 50
o
S gasha bo‘lgan suyuqliklar 
sinalayotganda pilik har 1
o
S da ba shaqnash harorati 50
o
S dan yuqori bo‘lganda esa 
har 2
o
S da yoqib sinab ko‘riladi. Sinob paytida suyuqlikni aralashtirish to‘xtatilib, 
asbobning maxsus dastasi bilan tigelning qopqog‘i oshiladi ba yonib turgan pilik 
habo bilan qizdirilayotgan suyuqlik bug‘i aralashmasiga yaqinlashtiriladi. Bu 
operatsiya juda tez bajarilishi /taxminan 1 sekund/ kerak, aks holda tigelning yuqori 
qismida to‘plangan suyuqlik bug‘lari shiqib ketishi ba tajriba aniq natija bermasligi 
mumkin. Agar shaqnash yuz bermasa tigelniig qopqog‘ini yopib, aralashtirishni 
dabom ettiring ba har 1 yoki 2
o
S da qaytaring. 
Neft mahsulotlari shaqnash haroratini aniqlash asbobi. 
1-qizdirubshi qism, 2-elektr yordamida qizdirish bannasi, 3- yondirubshi pilik, 4-
termometr, 5- suyuqlik joylashtirilgan tigelning qopqog‘i. 6-latundan yasalgan tigel, 
7-aralashtirubshi, 8-issiqlikni ixotalobshi material to‘ldirilgan qobiq. 
SHaqnash harorati deb sinalayotgan suyuqlik yuzasida dastlabki ko‘k alanga 
paydo bo‘lgandagi harorat olinadi. Bunda haqiqiy shaqnashni, asbobning yondirubshi 
moslamasining shaqnashi bilan aralashtirib yubormaslik hamda noaniq shaqnash 

---

111 
bo‘lganda tajriba dabom ettirilishi ba keyingi 1 yoki 2 
o
S da yoqilganda tasdiqlanishi 
kerak.
6. SHaqnash harorati 50
o
S dan past bo‘lgan suyuqliklarni xona sharoitida 
ko‘rilayotgan haroratdan kamida 26
o
S gasha pastga tushirish kerak. Laboratoriya 
sharoitida bu tigelni shamollatish orqali amalga oshiriladi. Buning ushun asbob 
ishidan tigelni oling ba uni oshiq deraza tokshasiga metall taglik ustiga qo‘yib, xona 
bentilyatorini yo‘naltiring. Bu tadbir tigelning tez sobishiga ba xonadan ifloslangan 
haboning tashqariga shiqarib yuborilishiga olib keladi. Sinalayotgan suyuqlikning 
shaqnash haroratini aniqlash maqsadida tajriba ush marta takrorlanadi. Bunda har gal 
tigeldagi suyuqlik yangilanib turiladi. 
7. Suyuqliklarning shaqnash harorati ushta sinob natijalarining o‘rta arifmetik 
qiymati orqali topiladi. 
Atmosfera bosimi 760 mm.sim.ust. qiymatidan 10 mm.sim.ust. dan ortiq farq 
qilubshi erlarda aniqlangan shaqnash harorati qiymatiga tuzatish kiritiladi ba 
quyidagi formula orqali hisoblanadi. 
Dt= 0,00012(760- R
a
)(273+t
shaq
), 
(54) 
bu erda R
a
-suyuqlik sinalayotgan erdagi atmosfera bosimi, mm.sim.ust. 
t
shaq
- sinalayotgan suyuqlikning aniqlangan shaqnash harorati °S. 
Tuzatish /Dt / bosim 760 mm.sim.ust. dan kishik bo‘lganda qo‘shiladi, katta 
bo‘lganda esa ayriiladi.
Sinob natijalari quyidagi aniqlik darajasida qayd qilib boriladi.
- harorat 
1
o
S
- atmosfera bosimi - 2 mm.sim.ust.
8. Ish natijalari asosida jadbalni to‘ldiring. 
№ Atmosfera 
bosimi 
Qizdirish 
tezligi 
Termometr 
ko‘rsatishi 
Sinob natijasi: 
shaqnashiing bor 
yo‘qligi 
SHaqnash 
harorati 
1 
2 
3 
9. Quyidagi sabollarga yozma rabishda jabob berish. 
a/ Siz sinagan suyuqlikni ishlatubshi korxona yong‘in xabfi bo‘yisha qaysi 
kategoriyaga mansub /A, B, B, G, D/ 
b/ O‘zingiz sinagan suyuqlikni ta‘riflab bering. U tez alangalanubshan 
suyuqlikmi /TAS/ yoki yonubshan /YOS/ suyuqlikmi? 
b/ SHu suyuqlik saqlanubshi omborxonaga ta‘rif bering. U portlash xabfi mabjud 
xonami?