Mehnat muhofazasi va ekologiya

Insonning muhitga, muhitning esa insonga qarshi ta‟sir ko‟rsatishi oqibatida
ko‘ngilsiz oqibatlar yuzaga keladi. Ko‘ngilsiz oqibatlarga quyidagilar kirishi mumkin: 
inson hayotiga xavf solish, sog‘lig‘iga jismoniy jihatdan zarar yetkazishlar (turli 
darajadagi jarohatlanishlar) sog‘liqga psixofiziologik jihatdan zarar yetkazishlar, 
yong‘inlar, portlashlar, buzilishlar (avariyalar), falokatlar (katastrofalar), muhitdagi 
ekologik buzilishlar va boshqalar. Bu ko‘ngilsiz oqibatlarni keltirib chikaruvchi xodisa, 
ta‘sir va boshqa jarayonlar - xavflar deb ataladi. 
Xavflar yashirin (potensial) va mavjud, yuzaga kelgan (real) turlarga 
ajratiladi. 
Xavflar uchun quyidagi belgilar xarakterlidir: hayotga taxlika solish, sog‘liqqa 
zarar, inson a‘zolari ishlashining qiyinlashishi. 
 
1.2 - rasm. Faoliyat jarayoni modelida “xavfsizlik”ni ta‟minlash 
muammosining yuzaga kelish bosqichlari 
 
Potensial xavf amalga oshishi, ya‘ni real xavfga aylanishi uchun 
“sabablar”
deb 
ataluvchi sharoitlar zarurdir. Quyida xavf va uning oqibatini xarakterlovchi ayrim 
ma‘lumotlar keltirilgan. 
Yer yuzida tabiiy ofatlar soni ko‘payib bormoqda, u 1990 yilda 1960 yilga nisbatan 
ikki marta oshdi. Butun dunyo sog‘liqni saqlash jamiyatining ma‘lumotlari bo‘yicha 
dunyoda 1909 yildan 1974 yilgacha asab kasalligi bilan kasallanish 24 marta ko‘paygan. 
Dunyoda 500 mln. ga yaqin nog‘iron bo‘lib, ularning xar 1/5 baxtsiz xodisa 
natijasida sodir bo‘lgan. 
Mustaqil davlatlar xamdo‘stligi (MDX) davlatlarida xar yili 19 milliongacha kishi 
jaroxatlanadi, o‘rtacha 500 ming kishi xalok bo‘ladi, shundan 50-60 minggi yo‘l - 
transport xodisasiga, 10 minggi yong‘inga va 14 minggi bevosita ishlab chiqarishga 
to‘g‘ri keladi. 
MDX davlatlarida xar yili 30 mingga yaqin kishi mexnat nog‘ironi bo‘ladi. Davlat 
statistika qo‘mitasining ma‘lumotlariga ko‘ra 1989 yildan boshlab jaroxatlanish darajasi 
mamlakatlar bo‘yicha 4 foizga oshgan, ularning ayrimlarida esa bu ko‘rsatgich 11-19% 

---

9 
va undan xam yuqori bo‘lmoqda. Bir yilda xar 1000 ta kishiga to‘g‘ri kelgan o‘lim bilan 
tugagan baxtsiz xodisalar quyidagi 1.1 – jadvalda keltirilgan. 

---

10