Mehnat iqtisodiyoti

7.1-chizma. Ish bilan bandlikni shakllanishi omillari

Davlatning ish bilan bandlikka ko’maklashish tamoyili asosida mehnat qilish huquqini ro’yobga chiqarish uchun shart-sharoitlar yaratib berishi ijtimoiy ishlab chiqarishning iqtisodiy jihatdan erkin ishtirokchilari iqtisodiy xulq-atvoriga bevosita usullar bilan tuzatish kiritishdan iboratdir. Bunda davlatning ish bilan bandlikka bevosita ta’sir ko’rsatish choralari rag’batlantiruvchi tadbirlarining ustuvorligiga asoslanadi. Bu o’rinda mehnatkashlarning tadbirkorlar va hududlarning ijtimoiy va iqtisodiy huquqlarini hamda erkinliklarini buzadigan vositalar bo’lmasligi kerak. Ish bilan bandlikda ko’maklashish tamoyili bir qancha jihatlarga egadir. Ish bilan bandlikka ta’sir ko’rsatishning o’zini ochib berish asosida uni (bandlikni) istalgan yo’nalishda shakllantirish jarayonini bevosita to’g’ri yo’lga solish yotadi. Ish bilan bandlikka ko’maklashish tamoyili ijtimoiy mehnat munosabatlari subyektlarining taraqqiyot yo’nalishlarini ishlab chiqishda va uni tartibga solishda faol va manfaatdorlik bilan ishtirok etishlaridan ham iboratdir. Bu subyektlar yollanma xodimlar, ish beruvchilar bo’lib ular kasaba uyushmalariga, assotsiatsiyalar va ittifoqlarga birlashganlar.

Bu kuchlarning ish bilan bandlikni rivojlantirishda yaqindan o’zaro yordam berishlari ish bilan bandlikning holatiga faol ta’sir ko’rsatib, uning sifat jihatlarining har tomonlama yaxshilanishiga yordam beradi. Bunday jihatlarga ish bilan band aholining ma’lumot va kasb-malaka tarkibi, uning tarmoq va demografik tuzilishi, yuqori ijtimoiy iqtisodiy harakatchanlik, raqobatdoshlik va shu kabilar kiradi.
Ish bilan bandlik masalalarini ko’rib chiqayotganda mehnat va ish bilan bandlik o’rtasidagi aniq farqni ajrata bilish kerak. Mehnat - insonning o’ziga xos xususiyatlariga ega bo’lgan faoliyati bo’lib, harakatlarni anglatganligi, kuch-quvvat sarflanishi, natijadorlik, ijtimoiy foydalilik va hokazolar shular jumlasiga kiradi. Mehnat vaqt xususiyatiga ega, u bo’linadi va dam olish bilan almashinib turadi. Mehnat - ishchi kuchini ishlab chiqishda ishlatish jarayonidir. Ish bilan bandlik insonning mehnat qilish munosabati bilan va mehnat sohasidagi ehtiyojlarni qondirish bilan bog’liq holda kechadigan ijtimoiy rivojlanishning muhim tomonlaridan biridir. Mehnatdan farqli o’laroq, ish bilan bandlikni odamlarning aniq ish joyidagi amaliy faoliyatiga tenglashtirib bo’lmaydi. Ish bilan bandlik mehnatga layoqatli odamlarning ish bilan qanday ta’minlanganligini ko’rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, odamni ish bilan band hisoblash uchun u biron-bir jamoaning a’zosi bo’lishi yoki o’z ishini yaratishi kerak.