Mehnat iqtisodiyoti

Tavsiya etiladigan adabiyotlar

1. 
   Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти. Дарслик (назария ва амалиёт) –Т.: “Меҳнат”, 2009
   
2. 
   Алле М. Глобализация: Разрушение условий занятости и экономического роста: Эмпирическая очевидность (пер. с фр.) Издательство: СПб: Питер, 2007.
   
3. 
   Кязимов К. Рынок труда и занятость населения: Учебное пособие Издательство: Перспектива, 2005.
   
4. 
   Плакся В.И. Безработица: теория и современная российская практика : социально-экономический аспект (Монография). Издательство: РАГС, 2007.
   
5. 
   Топилин А. В. Рынок труда России и стран СНГ: реалии и перспективы развития: Издательство: Экономика, 2008
   
6. 
   Холмўминов Ш.Р. Меҳнат бозори иқтисодиёти (Ўқув қўлланма) –Т.: ТДИУ, 2004.
   

Intеrnеt saytlari

1. 
   http://www.golos.cn.ru – mеhnat iqtisdiyoti
   
2. 
   http://www.economyfaculty.uz – “Mеhnat iqtisodiyoti va sotsiyaologiyasi” kafеdrasi sayti mavjud bo`lgan vеb-sayt
   
3. 
   http://economics.com.ua – mеhnat iqtisodiyotiga taalluqli bo`lgan ma'lumotlar vеb-sayti
   
4. 
   http://www.bearingpoint.uz – “O`zbеkiston iqtisodiyoti” qo`llanmasiningg vеb-sayti
   
5. 
   http://goldenpages.uz – iqtisodiyotning eng so`nggi yangiliklari
   
6. 
   http://rea.ru – Rossiya iqtisodiyot akadеmiyasining vеb-sayti
   

8-BOB. ISHSIZLIK: SABABLARI, XUSUSIYATLARI VA UNI KAMAYTIRISH YO’LLARI


8.1. Ishsizlik haqida umumiy tushunchalar

Ishsizlik — murakkab ijtimoiy-iqtisodiy hodisa bo’lib, ishchi kuchini taklif etish bilan unga bo’lgan talab va taklif o’rtasidagi miqdor jihatdan ham, sifat jihatdan ham nomuvofiqlikni (ortiqchalikni) aks ettiradi.

Ishsizlik va u bilan bog’liq muammolar mehnat bozoridagi ijtimoiy- mehnat munosabatlarining asosiy mazmunini tashkil qiladi. Ishsizlik muammosini o’rganishdan asosiy maqsad aholining ish bilan bandligini yaxshilash orqali mamlakat ishlab chiqarishini kengaytirish va aholi turmush darajasini yanada yaxshilashga aloqador tadbirlar ishlab chiqishdan iborat. Jamiyatdagi ishsizlik darajasini pasaytirish uchun qo’shimcha ishchi o’rinlarini yaratish, ularni ishga tushirish aholining tabiiy o’sishidan orqada qolmasligi kerak.
Ma’lumki, O’zbekiston dunyo hamjamiyati davlatlari o’rtasida aholisining jadal o’sib borayotganligi bilan ajralib turadi. Respublikamiz aholisi soni har yili o’rtacha 550—600 ming kishiga, mehnatga layoqatli aholi soni esa 250—300 ming kishiga ko’paymoqda. Bunday vaziyat o’z navbatida aholining ish bilan bandligini oshirish, buning uchun esa ishlab chiqarishni kengaytirish, yangi ish o’rinlarini yaratish borasida uzluksiz ish olib borishni taqozo etadi. Aks holda, aholining turmush darajasining pasayib borishi, mamlakatda ishsizlar sonining ortib borishi bilan bog’liq muammolar kelib chiqishi mumkin.
Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda — ishchi kuchining ish joyi bilan ta’minlanmaganligi va natijada, uning biron-bir qonuniy daromad manbaiga ega bo’lmasligining muayyan (aniq) holati tushuniladi. Odatda, jahon mamlakatlari ishsizlik tushunchasini BMT, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT), Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish jamiyati talablariga ko’ra ishlab chiqishadi.
Xalqaro tashkilotlarning bergan ta’rifiga binoan «ishsiz shaxslar» deganda — ishga ega bo’lmagan, ishlashga tayyor va ish izlayotgan fuqarolar tushuniladi. Mana shu asosiy shartlarga rioya qilgan holda, turli mamlakatlarda fuqaroni ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun qo’shimcha shartlar talab qilinadi.
Masalan, Amerika Qo’shma SHtatlarida, so’nggi bir hafta mobaynida ish bilan band bo’lmagan, so’nggi to’rt hafta davomida ishga joylashishga (bevosita ish beruvchiga yoki ish bilan ta’minlash davlat xizmatiga murojaat etish orqali) harakat qilgan, mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan fuqarolar, ishsiz shaxs deb e’tirof etiladilar.
yaponiyada ishsiz shaxs deb, so’nggi bir hafta davomida bir soat ham ishlamagan, Buyuk Britaniyada esa, so’nggi bir hafta mobaynida ishlamagan, shu davr mobaynida ish qidirgan yoki kasalligi tufayli ish qidirish imkoniyatiga ega bo’lmagan fuqarolar tushuniladi. Ayrim mamlakatlarning qonun hujjatlariga binoan, ishsiz deb, ishdan bo’shatilgan va mehnat stajiga ega bo’lganlar tushuniladi.
O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi Qonuniga binoan ishsiz shaxs deb, mehnatga qobiliyatli (o’n olti yoshdan boshlab to pensiya bilan ta’minlanish huquqini olgunga qadar), ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo’lmagan, ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida ro’yxatga olingan, mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan o’tishga, malakasini oshirishga tayyor mehnatga qobiliyatli shaxslar e’tirof etiladi.
Ishsiz shaxs deb e’tirof etish uchun quyidagi to’rt shart mavjud bo’lishi lozim.