Мехнат фаолиятининг физиологик асослари

Mavzuning o’rganilish darajasi: 
O’qigan va qo’lga kiritilgan o’quv, o’quv-
usuliy qo’llanmalar, maqolalar, darsliklar, gazeta va jurnallardan xulosa chiqarib 
ayta olamizki, organizmni jismoniy sog`lomlashtirish mohiyatining ochib berish-
da charchashning fiziologik asoslari yetarlicha o’rganilgan emas. Undan tashqari 
mavzuni yoritishda ko’plab chet el adabiyotlaridan va internet ma’lumotlaridan 
foydalandik.
Ishning maqsad va vazifalari: 
Ishni tadqiq qilishda quyidagi maqsad va 
vazifalar belgilandi. 
- Charchashning fiziologik asoslari yoritish;
- Charchash vaqtida organizmda sodir bo’ladigan o`zgarishlarning mexanizmini
ochib berish; 
- Charchashni tushuntiruvchi nazariyalarning mohiyatini ochib berish; 
- Yuklama vaqtida kelib chiqadigan charchashning mexanizmini ochib berish; 
- Ish vaqtida charchashga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish. 

Ishning ilmiy yangiligi:
Charchash vaqtida organizmda sodir bo’ladigan 
fiziologik funksiyalarning mohiyatini ochib berish va undagi o`zgarishlarning
mexanizmini yoritishda iborat. 
Ishning amaliy ahamiyati:
Adabiyotlar manbaisini taxliliga ko`ra, turli sport 
mashqlarida charchashni rivojlanishining asosiy va spetsipik sabablari aniqlangan. 
Charchash va o`ta charchash vaqtida organizmning fiziologik funksiyalarining 
o`zgarishi va unga muayyan omillarning ta`siri o`rganilgan. Charchash hodisa-
sining o`sish tempi va uning xususiyatlari sportchi organizmining adaptiv xusu-
siyatlari bilan xarakterlanadi. Organizmining adaptiv xususiyatlarii mashq qilish 
darajasi va organizmning zahira qobilyatlariga bog’liq bo`ladi. Charchash mexa-
nizmining ijobiy natijalari tiklanish davrida zaxira imkoniyatlari faollikning 
protien sintezining genetik mexanizmini kuchaytirish, sarflangan energiya va 
plastik kompensatsiyalanishdir. 
Charchashning fiziologik xususiyatlari va rivojlanish mexanizmlarini bilish 
sportchi organizmini fiziologik holatini to`g’ri baholash, sog’lomlashtiruvchi 

---

6 
tiklovchi tadbirlar va yuklamali mashqlarni ishlab chiqishga imkonini beradi. 
Birdaniga yuklamali mashqlar bilan shug’ullanish nevropatik holat bo`lib, oliy 
asab faoliyatining buzilishiga, bosh miya katta yarim sharlar po`stlog’iida 
qo`zg’alish va tormozlanish jarayonlarini o`zaro aloadorligini ishdan chiqaradi. 
Trenerovka oldi mashq qilishning belgilari tana vazning, o`pkaning tiriklik 
sig’imi va muskul kuchining kamayishi bo`lib hisoblanadi. Trenerovka mashq-
larining yaqqol shakllanish davrida yurak qisqarishlar soni kamayib qonning 
arterial bosimi pasayadi. Ba`zan yurak faoliyat ritmining ekstrasistolik buzilishi 
kuzatiladi.Shuningdek markaziy asab tizimining qo`zg’aluvchanligi oshadi, bu esa 
uncha og’ir bo`lmagan mashqlarda pul’s sonining keskin oshishiga, arterial qon 
bosimini oshishiga, yuzaki nafas va ter ajralishiga olib keladi. 
Sog’lom turmush tarzini to’gri tashkil etish maqsadida inson organizmida 
sodir bo’ladigan charchashning fiziologik asoslari ni mukkamal o`rganish nazariy 
va amaliy jihatdan katta ahamiyatga ega. Organizmning normal faoliyatini shakl-
lantirish orqali sog’lom va barkamol avlodni voyaga yetkazish va tarbiyalash 
ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.