Mehnat bozori iqtosodiyoti funksional elementlari va tarkibiy qismlari

2.3. Mehnat bozorida kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi 
Respublikamizda Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi 
“Ta’lim to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq 
tahlili va ta’lim tizimidagi jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan hamda 
yuksak umumiy va kasb-hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy-siyosiy hayotda 
mustaqil ravishda mo‘ljalni to‘g‘ri ola bilish mahoratiga ega bo‘lgan, istiqbol 
vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlarning yangi avlodini 

---

shakllantirishga yo‘naltirilgandir. Shuningdek, ushbu dasturga muvofiq mehnat 
bozorini, eng avvalo qishloq joylarda mehnat bozorini shakllantirishning hududiy 
xususiyatlarini hisobga olgan holda hunar-texnika ta’limini qayta tashkil etishga 
kirishildi.
Bandlikka ko‘maklashish markazlari va ayrim korxonalarda o‘tkazilgan 
tadqiqotlar ishchilarning, ayniqsa, yosh ishchilarning kasb-hunar malakasi, mehnat 
va ishlab chiqarish intizomi ancha pasayib ketganligi, tez va ishtiyoq bilan ishlash
layoqatining yo‘qligini ko‘rsatdi. Talab va taklif orasida mutanosiblik mavjud 
emasligini e’tiborga olish, ishlab chiqarish sohasida qayta o‘qitishning quyidagi 
turlarini tashkil etishga kirishilgan: 
yangi ishchilarni tayyorlash; 
ishchilarni qayta tayyorlash (qayta o‘qitish); 
ishchilarni ikkinchi kasblarga tayyorlash; 
ishchilarning malakasini oshirish.
Mamlakatimizda mehnat bo‘limlariga murojaat qilganlarning aksariyat 
qismini erkaklar tashkil qiladi, ammo ayollar miqdori asta-sekin o‘sib bormoqda, 
2009 yilda u 48,8 foizni tashkil qildi. O‘zbekistondagi joriy mehnat bozori yuqori 
darajada faollashganligi bilan tavsiflanadi, bu aholini ish bilan ta’minlash bo‘yicha 
mehnat bo‘limlari faoliyatining samaradorligi oshganligidan dalolat beradi.
O‘z navbatida yuqori malakali va serg‘ayrat kadrlarni davlatning ishtirokisiz 
tayyorlash ancha mushkul ishdir. Faqat davlat yetarli darajada qudratli moddiy, 
moliyaviy resurslarga va huquqiy omillarga ega bo‘lib, ular yordamida 
moslashuvchan ishlab chiqarishni shakllantirishga ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga 
davlat bozor tuzilmalari tashabbusini, bozorning o‘z-o‘zini tashkil etishini 
bo‘g‘masligi lozim. O‘zgaruvchan bozorning qaror topishini tartibga solish tizimi 
boshqaruvning murakkab davlat va bozor sohalarini qamrab oladi.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan ma’lumki, malakali kadrlarni 
tayyorlash bo‘yicha nodavlat tuzilmalarning shakllantirilishi mehnat bozorida 
raqobatchilik muhitini kuchaytiradi. Bu esa, mehnat bozorida sifat ko‘rsatkichlar 
o‘zgarishiga olib keladi. 
Mehnat bozoridagi raqobatbardoshlik taklif qilinayotgan ish kuchi sifatining 
ish beruvchi talabiga mos kelishidir. Bozor munosabatlari sharoitida xo‘jalik 
yuritish mehnat bozorida raqobat kurashini kuchaytirish, qaytadan tayyorgarlikdan
o‘tishi lozim bo‘lgan kadrlar sonini ko‘paytirish, ularning malakalarini oshirish 
uchun ta’lim masalasi bilangina emas, balki ijtimoiy sabablar va mehnat bozori 
ehtiyojlari bilan ham bog‘liq. 
Ta’lim tizimini qayta qurishning asosiy maqsadi ishchi va mutaxassislarning 
bilim darajasini jahon standartlariga moslashtirishdir. Bu qayta qurish ta’lim tizimi 
sifatini shunday darajaga ko‘tarishi lozimki, u ishlab chiqarishni ilmiy-texnika 
jihatidan yangilanadigan mos kadrlarni tayyorlay olsin. Iqtisodni ko‘tarish mehnat 
bozorida ishchining raqobatbardoshligini ta’minlay olishga erishilishi kerak. 
Ta’lim xizmatlari imkoniyatlari davlat va nodavlat o‘qitish maskanlari 
tarmog‘ining rivojlanishi bilan bog‘liq.
Qayta qurilayotgan ta’lim tizimi ishlab chiqarish tarmoqlari talablariga 
hozirgi kun tuzilmaviy tarkibidan kelib chiqib emas, balki yanada ilgarilashni

---

ta’minlash hisobiga, ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishining bundan keyingi
tezlashishiga ham mos bo‘lishi lozim bo‘ladi.
Xo‘jalik yuritishning yangi usuliga o‘tish davrida oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlarining samara bilan ish olib borishini ta’minlash uchun ularga ma’lum darajada
ijtimoiy-iqtisodiy mustaqillik berish lozim bo‘ladi. 
Xo‘jalik yuritishning kadrlarni tayyorlash borasida olib boradigan ishlari 
samarali bo‘lishi uchun quyidagilarni amalga oshirishi zarur bo‘ladi: 
mutaxassislar tayyorlash va ular malakasini oshirish ishlarini olib borishga 
qodir bo‘lgan o‘quv ro‘yxatini qayta ko‘rib chiqish va ularga moliyaviy va moddiy 
imtiyozlar berish; 
o‘quv yurtlari faoliyatini boshqarishda iqtisodiy uslublardan kengroq 
foydalanish; 
mutaxassislarni qayta tayyorlashning eng maqbul yo‘llarini tanlash va miqdor 
jihatidan ularni mehnat bozoridagi talab ehtiyojiga qarab o‘zgarib turishini 
ta’minlash.