Механизм ва машиналар назарияси фанининг предмети, вазифаси, тарихи ва тушунчалари

Келтирилган классификация механизмларда қўлланадиган ҳамма кинематик жуфтлар келтирилган.
Бизнинг курсимизда асосан текис механизмлар билан танишамиз, шунинг учун бошқа классификациядан фойдаланиш қулайдир. Текис механизмлар – буларнинг звенолари бир ёки параллел текисликларда ҳаракатланади. Мисол, автомобилнинг тезлик узатмаси ёки токар станокнинг тезлик қутисида жойлашган қатор тишли ғилдираклар параллел текисликда ҳаркатланади, шунинг учун бу механизмлар текис дейилади.
Алоҳида олинган звено текисликда учта эркинлик даражасига ёки учта ҳаракат килиши мумкин – иккита координат ўқи бўйлаб силжиши ва текисликда айланиши. Шу сабабли юқорида келтирилган классификацияни бунча тадбиқ қилиб бўлмайди. Бунда кинематик жуфтларни қуйи ва олийга бўламиз қуйи кинематик жуфтларда икки звенонинг ўзаро боғланиши бутун юза буйича, олийда нуқта ёки бир чизиқда бўлади. Шу нуқта назардан кинематик жуфтлар I ва II классга 1.1-таблицадан олий, қолганлари қуйига ажралади.
1.3-расмда текис механизмларда қўлланадиган кинематик жуфтлар кўрсатилган. 1.3а-расмда қуйи айланма кинематик жуфт кўрсатилган; у звенога фақат битта бошқа звенога нисбатан айланма ҳаракат беради.1.3б-расмда қуйи илгариланма кинематик жуфт кўрсатилган – звено бошқа звенога нисбатан факат илгариланма ҳаракатланади. (бунда ҳаракатланмайдиган звенога нисбатан). 1.3в-расмда иккита ҳаракат қилувчи олий кинематик жуфт келтирилган (илгариланма ва айланма ҳаракат) бир звено иккинчисига нисбатан (бунда ҳаракатланмайдиган



1.3расм.

звенога нисбатан). Бундай кинематик жуфтлар асосан кулачокли ва тишли механизмларда қўлланилади.

Таянч сўзлар.
1. Машина – қурилма, инсоннинг ақлий ва жисмоний мехнатини енгиллаштириш, иш умумдорлигини ошириш учун фойдали механик иш қилишдир.
2. Механизм – машинанинг асосий қисми – мақсадга мувофиқ нисбий ҳаракат қилучи жисмлар системаси.
3. Звено – битта ёки бир қанча, аниқ ҳаракат қилувчи қаттиқ боғланган детал.
4. Кинематик жуфт – ҳаракатдаги икки звенонинг боғланишидир.