2-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ Мавзу: Деталнинг чизиқли ва бурчакли ўлчамларини универсал воситалар билан ўлчаш.
1. Ишдан мақсад.Бурчак ўлчашли асбобларининг турлари, тузилиши, ишлатиш соҳалари ва улардан фойдаланишни ўрганиш. 2. Керакли жиҳоз ва асбоблар. 1. Бурчак ўлчаш асбоблари. 2. Ўлчаш учун деталлар. 3. Умумий маълумотлар. Контакт усулида ишлайдиган бурчак ўлчаш асбобларининг икки хили бўлиб, улар транспортир шаклидаги ва универсал бурчак ўлчаш асбобларига бўлинади. 1.Транспортир шаклидаги бурчак ўлчаш асбоби Кушуиков конструксияси асосида тайёрланган бўлиб, у қиймати 0...1800 оралиғида бўлган ташқи бурчакларни ўлчашга мўлжалланган(1-расм). Асосий шкаланинг бўлаклари 1 га, нониус шкаласининг бўлаклари эса 2 ва 5 га тенг. Бу бурчак ўлчаш асбобининг асоси яримдоира шаклида диск бўлиб, унга айланаси бўйлаб 1200 ли асосий шкала чизилган. Дискка линейка маҳкамланган. Силжувчи линейка нониус шкаласи билан бирга ўқ атрофида айланади. Нониус сектори микровинт билан маҳкамланади. Силжувчи линейкага хомут ёрдамида 900 ли бурчак маҳкамланади ва бунда 00 дан 900 бўлган бурчаклар ўлчанади. 2.1-расмда берилган асбобнинг кўрсаткичи линейка билан уголник орасидаги α бурчакка мос келади. 900 дан катта бўлган бурчакларни ўлчаш учун уголник олиб ташланади. Бунда бурчакни ўлчашда асбобнинг кўрсаткичига 90 қўшиб (90°+α) ҳисобланади.
2.1-расм. Транспортир шаклидаги бурчак ўлчаш асбоби: 1-линейка; 2-асос сектори; 3-микровинт стопори; 4-микровинт; 5-нониус сектори; 6-стопор; 7-силжувчи линейка; 8-хомут; 9-бурчаги 900 ли бўлган уголник. Нониус шкаласи бўйича кўрсаткични ўқиш штангенасбоблар нониус шкаласини ўқиш билан бир хил амалга оширилади. Фарқи шундаки, нониус шкаласининг кўрсаткичи узунлик бирлигида эмас, балки бурчак бирлигида ўқилади. Масалан, агар бурчак ўлчаш асбобининг кўрсаткичи 4.2-расмда тасвирлангандек бўлса, у ҳолда шкаланинг кўрсаткичи қуйидаги ифодадан ҳисоблаб топилади: Δ = А + н ∙ э, бу ерда: Δ–ўлчанаётган бурчакнинг ҳақиқий ўлчами, А–асосий шкаланинг кўрсаткичи(бизнинг мисолимизда А=15); н–нониус шкаласининг 0 дан 0–0 вертикал чизиққача бўлган бўлаклар сони (0–0 вертикал чизиқ асосий ва нониус шкаларинингбир тўғри чизиқда ётган, яъни устма-уст тушган бўлакларидан ўтказилади, бизнинг мисолимизда н=8); э–нониус шкаласи бўлакларининг қиймати (бизнинг мисолимизда э=2).
Демак, кўрилаётган мисолимиздаги бурчак ўлчамининг қиймати қуйидагига тенг: Δ = А + н ∙ э = 15 + 8 ∙ 2` = 15+16`=15016`. 2. Семенов конструксиясидаги универсал бурчак ўлчашли асбоби ички ва ташқи бурчакларни ўлчашга мўлжалланган(4.3-расм). Ушбу бурчак ўлчаш асбоби турли шаклдаги қо ъшимча деталлари ёрдамида 0 дан 3200 гача бурчакларни ўлчаш иниконини беради, бунда ташқи бурчакларни ўлчаш 0 дан 1800 оралиқда, ички бурчаклами ўлчаш эса 400 дан 1800 оралиқда амалга оширилади. Асосий шкала бир бўлинмасининг қиймати 10 га, нониус шкаласи бир бўлинмасининг қиймати эса 2` га тенг. Ушбу бурчак ўлчаш асбоби асосий градус шкаласи тасвирланган асос сектори 6 ва нониус шкаласи жойлашган нониус сектори 9 дан иборат. Асосий сектор 6 да бир шкала нолдан ўнгда, бошқаси эса чапда жойлашган. Ўлчанаётган бурчакка қараб натижани у ёки бу шкала ёрдамида олиш мумкин. Асосий сектор билан линейка 7 маҳкам қотирилган. Асосий секторни нониус шкаласи атрофида осонгина ўрнатиш ва маҳкамлагич 8 ёрдамида қотириш мумкин. Нониус сектори 9 пластинкасига хомут 4 ёрдамида уголник 3 бирлаштирилади. Жуда тор жойларни ўлчашда асбобни ўрнатиш қулай бўлиши учун алмашинувчи линейка 2 нинг бир учи қия қирқилган. Нониус сектори 9 нинг ишчи қиррасини асос линейкасининг ишчи юзасига нисбатан аниқ ўрнатиш учун орқа томонда жойлашган микрометрик гайкадан фовдаланилади. Универсал бурчак ўлчаш асбоби ташқи бурчакларни ўлчаш учун уч хил кўринишга келтирилади: а) 0 дан 500 гача бўлган бурчакларни ўлчаш учун асбоб тўла йиғилади, бурчакнинг бир томонига асос линейкаси қўйилади, иккинчи томонига алмашинувчи линейка 2 қўйилади. Бурчакнинг қиймати ўнг шкаладан ўқилади; б) 500 дан 1400 гача бўлган бурчакларни ўлчаш учун уголник, олиб ташланиб, алмашинувчи линейка хомут 4 га маҳкамланади. Натижада ўлчанаётган бурчак 900 га ортиб қолади. Шунинг учун 500 дан 900 гача бўлган бурчакларни ўлчашда чап шкаладан фойдаланилади, 900 дан 1400 гача бўлган бурчакларни ўлчашда эса ўнг шкаладан фойдаланилади; д) 1400 дан 1800 гача бўлган бурчакларни ўлчаш учун линейка хомут 2 билан биргаликда уголникдан ажратиб олинади. Натижада ўлчаш бурчаги яна 900 га ортади. Бурчакнинг қиймати эса чап шкаладан ўқилади.
Мавзу:Индикатор ёрдамида валнинг радиал ва ўқ бўйича оғишини текшириш.
1. Ишдан мақсад: Соат типига кирувчи индикаторнинг тузилиши ва ишлаш принсипини ўрганиш.
2. Керакли жихозлар асбоб ва асбоблар: Соат типидаги индикатор.
Индикаторни ўрнатиш учун тутгич.
Вални ўрнатиш учун марказлар.
Штангенсиркул.
Поғонали вал.
Маълумотномалар.
3. Умумий маълумотлар. Соат типидаги индикаторлар абсолют ва нисбий ўлчаш усулларида фойдаланилганда қўлланилади. Унинг ўлчаш аниқлиги 0,01 мм. Абсолют ўлчаш усулида индикаторни ўлчов чегараси доирасида қўлланилади. (0-2, 0-3, 0-5, 0-10) Индикаторни умумий кўриниши ва ўлчаш схемаси 3.1-расмда келтирилган. Ўлчов стержени 1 тишли рейка кўринишида бўлиб тишли ғилдирак 4 билан илашишда туради. Тишли ғилдирак 4 билан битта ўқда айланишлар сонини кўрсатувчи стрелка 6 жойлашган. Ўлчов стержени 0,01мм га силжиганда стрелка кўрсатгич 9 бўйича бир бўлакка бурилади. Тишли ғилдирак 4 билан битта ўқда тишли ғилдирак 2, ўрнатилган улар тишли ғилдирак 5 билан илашишда бўлади. Тишли ғилдирак 5 ва стрелка 6 ўлчов стержени 1мм га силжиганда тўлиқ бир марта айланади. Шкала 9 100 та бўлакдан иборат. Унинг бўлинмалари 0,01мм га тенг.
Индикатор шкаласини айлантириш йўли билан “0” кўрсаткичи стрелка билан устма-уст туширилади. Тишли ғилдираклар 5 ва 7 ларни ишлашдаги силжишларини йўқотиш мақади металл лента 8 ёрдамида тутиб турилади. Пружина 3 ўлчов стерженини муаллақ ҳолатга (“0” ҳолатга) қайтариш учун ва ўлчаш кучини ҳосил қилиш учун харакат қилади. Индикаторни ўлчаш кучи 80 -200Гс га тенг бўлади.
