Mazmuni: Kirisiw

Suwdaǵı duz dárejesine qaray balıqshılıq bir neshe taypaǵa bóliniwi múmkin:
- Teńiz;
- Taza suwda;
- Yarım suwda.
Balıqlarniń ayırım túrlerin kóbeytiw olardıń turmıs aylanıw dáwirdiń túrli dáwirlerinde eki túrdegi suwda bolıwın talap jetisi múmkin.
Aldınǵı klassifikaciyalaw usılınan ayrıqsha bolıp esaplanıw, balıq jetistiriw ushın isletiletuǵın jaylar túrine kóre gruppalaw usılı processtiń jáne de jaqtı kórinisin beredi hám balıqshılıq sanaatınıń pútkil sanaatın bul tiykarda bir neshe taypalarǵa ajratadı :
- Suw saqlaǵısh ;
- Baǵ;
- Kanallarda balıqshılıq;
- Suw saqlaǵıshlarda balıqshılıq.
Biraq, ekinshi klassifikaciya da balıq jetistirishniń tolıq maǵlıwmatların aytpaydı. Suyek balıqlari jetistiriletuǵın suw yamasa tank túrine baylanıslı bolmaǵan gruppalawdıń úshinshi variantı bar. Bul balıqshılıq intensivligi menen belgilenedi. Bul belgine kóre, balıqshılıq bolıwı múmkin:
- Keń;
- Yarım tıǵızlıqlı ;
- Kúshli.
Bul klassifikaciyada balıq beretuǵın azıq túri bólek áhmiyetke iye. Intensiv balıqshılıqda egin egilgen túrler tek azıq-túlik tutınıw etedi. Fermer olarǵa beredi. Ádetde, bul teń salmaqlılıqlı, as sińiriw qılıw ańsat, azıqlantıratuǵın azıq-túlik, ádetde, lekin mudamı emes, Pellet formasına iye.
Bul túrdegi ayrıqsha bolıp esaplanıw, keń balıqshılıq suw saqlaǵısh ámeldegi tábiy azıq-túlik, balıq qaramligini shınıǵıw. Bul eki usıl ortasında yarım intensivli eginlerdiń bir neshe ayırmashılıqları ámeldegi bolıp, olar bir-birinen joqarı awqatlanıw kólemi hám quramı menen parıq etedi.
Kópshılıqke arnalǵan ıqtıqatqa qaramastan, balıqshılıq tekǵana tuwrıdan-tuwrı social tutınıw ushın balıq resurslarini islep shıǵaradı. Onıń basqa maqsetleri de bar:
- Kem ushraytuǵın balıq túrlerin saqlaw ;
- Kommerciya balıqlari rezervlerin toltırıw ;
- Sport balıq tutıw ushın balıq jetistiriw;
- Akvariumlar ushın ekzotik hám dekorativ balıqlarni islep shıǵarıw ;
- Farmacevtika mútajlikleri ushın sanaat ónimlerin islep shıǵarıw ;
- Arnawlı bir balıq túrleri, mısalı, aq Amur menen átirap -ortalıq máselelerin sheshiw.
Suw ónimleri jetistiriwdiń zamanagóy qásiyetleri hám tendentsiyaları sońǵı 50 jıl ishinde Jáhán balıqshılıq sezilerli dárejede o'sdi. 2008 de suw ónimleri jetistiriwdiń ulıwma kólemi 52, 5 milliard AQSh dollarına teń bolǵan 98, 5 million tonnanı quradı. Jjetistirilgan balıq muǵdarı global tutınıwdıń 50% ni quradı, bul bolsa balıq oviniń nátiyjesin da óz ishine aladı.
Balıqshılıq ónimlerin jetkiziw boyınsha jetekshi Aziya bolıp, olardan jámi balıqlarniń 89% bazarǵa kiredi, bul ónimdiń ulıwma baxasıdiń 79% ga teń. Eń iri Aziya jetkezip beretuǵın 32, 7 jılda balıq hám teńiz ónimleri 2008 million tonna islep shıǵarılǵan Kitay, dep. bunday rawajlanıwdıń motorları bir waqtıniń ózinde bir neshe faktorlar, atap aytqanda, balıqshılıq, xalıq hám ekonomikanıń ósiwi, qolay tártipke soluvshi normalar hám kirip ushın keńeytirilgen múmkinshılıqler bolǵan.

Evropada hám Arqa Amerikada suw ónimleri jetistiriwdiń rawajlanıwı ótken ásirdiń 80 90-larında eń aktiv boldı. Biraq sońǵı jıllarda ol sezilerli dárejede turaqlılasdı hám ayırım mámleketlerde tártipke soluvshi sheklewler hám basqa básekige shıdamlı faktorlar júzege keldi. Usınıń menen birge, bul aymaqlarda balıq hám teńiz ónimlerine bolǵan talap turaqlı ósiwde dawam etpekte.
2009 jıl jáhán azıq-túlik shólkemi statistika maǵlıwmatlarına kóre, 1970 hám 2006 ortasında, jáhán suw ónimleri jetistiriw hár jılı 6, 9% qosıladı. Usınıń menen birge, 5, 8 hám 2004 jıllar arasında 2008% ge shekem ósiwdi páseytiwtirdi. Bul nomerler milliy dárejede gúzetiliwi múmkin bolǵan ádetiy tendentsiyanı sáwlelendiredi - báseki hám basqa sheklewler sebepli tez ósiw pátleri páseytiwedi.
Sektordıń eń joqarı ósiw pátleri 2006 -2007-de Lesoto (6450%), Ruanda (909, 5%) hám Ukraina (590, 8%) sıyaqlı balıq óndiristiń eń tómen dárejesi bolǵan mámleketlerde gúzetildi. Bul jańa nátiyjeli ǵayratlar payda bolıwına belgi qilsa-de, óndiristiń sezilerli dárejesine iye bolǵan mámleketlerde kishi procent ósiwi ele da kólemlerdi qayta esaplawda global nátiyjelililikke úlken úles qosdı. Mısal ushın, Kanadada 5, 2% ósiw 2007 jılda balıqshılıq ulıwma ósiw 52, 3% teń edi. Tásir dárejesi boyınsha ekinshi mámleket 16, 7% ga teń úles qosqan vyetnam edi, biraq óz nomerlerine salıstırǵanda ósiw dárejesi 30, 1% edi.
Birpara mámleketlerde islep shıǵarılǵan balıq muǵdarı kemeydi. 2007 de Tailand, Ispaniya hám Kanada kiredi. Bunday halda, tómenlewdiń sebebi marketiń faktorları bolıp, jergilikli epidemiya bir jıl ishinde islep shıǵarıw kólemine tásir jetisi múmkin.
Jáhán azıq-túlik shólkemi 2008 jılda jjetistiriletuǵın 310 súwendi belgiledi. Besew jetekshi tur global islep shıǵarıw kóleminiń 33% (19% baha tárepinen), on dana jetekshi tur - 53% (45% baha tárepinen) hám 20 jetekshi túrleri -74% islep shıǵarıw (63% baha tárepinen).
Dushshı suw balıqlarini óndiriste hár qıylı shińil, tilepiya hám pańasius húkimranlıq qılıp atır, biraq sońǵı jıllarda som da ataqlılıq kásip etpekte. Sharon suw ónimleri tiykarınan aq boshli hám kemrek dárejede qaplan teńiz shayanılar óz ishine aladı,
Suw ónimleri hám átirap -ortalıq balıq óndiristiń turaqlı ósiwi maydanlardı keńeytiw hám suw bazaları kólemin asırıw, sonıń menen birge, azıq, tógin hám dári-dármanlardı jáne de jedel qóllawdı názerde tutatuǵın zamanagóy balıqshılıq texnologiyalarınan paydalanıw arqalı eriwiladi.
Bul elementlardıń kóbeyiwi tábiy suw háwizlerine shıǵarılǵan pataslanıw kólemin asıradı. Balıq jetistiriletuǵın maydanlardı keńeytiw, sonıń menen birge, suw resurslariniń basqa paydalanıwshıları menen qarama-qarsılıqlardı keltirip shıǵaradı.
Daslep ekologiyalıq jaǵdaynı jaqsılaw hám jáhán balıq rezervlerin toltırıw ushın islep shıǵılǵan suw ónimleri jetistiriw nátiyjesinde suw ekotizimiga abay salıp, suw quramına unamsız tásir kórsetetuǵın eń saldamlı shıǵındı óndiriwshilerden biri bolıp xızmet etdi.
Bul mashqalanı sheshiw ushın jańa balıqshılıq standartların islep shıǵıw kerek, oǵan kóre, násilshılıq processinde átirap -ortalıq ushın qawipsiz azıq-túlik hám dári-dármanlar qollanıladı. Bul jóneliste kishi ózgeris qashannan berli batısda payda boldı, bul jerde ekologiyalıq taza quramǵa iye bolǵan jańa dári-dármanlardı islep shıǵıw jedel pátda dawam etpekte.
Dúnya boylap balıqshılıq processlerinde bunday eko-nutrientlar hám veterinariya preparatlarini eńiziw suw ónimleri jetistiriwdiń unamsız aqıbetlerin saplastırıwǵa járdem beredi.