|
Tiykarǵı bolip
2.1. Mramor hám granit haqqında túsinik
Mramor (lat. mramor, yun. mramoros - jıltır tas sózinen) - kristallı taw jinsi. Hák tas yamasa dolomittıń tolıq qayta kristallanishidan payda bolǵan. Mineral donashalarınıń ólshemine qaray (0,05 - 2, 25 mm) mayda, ortasha hám iri donashali M. lar parq etiledi. Mayda donachali M. sapalı esaplanadı, sebebi ol jaǵdayda gewek hám muzdıń jarıǵılıq kem. M. ningtarkibi, tiykarınan, kalsit (SaSO3) den ibarat, azraq MgO, G'eO, G'e2 O3. MpO, A1 O2 hám A12 boladi. Quramında MgO kóp bolǵan túri dolomitli M. dep ataladı. M.ga basqa minerallar (kvars, xalsedon, limonit, xlorit, gematit, pirit hám basqalar), sonıń menen birge, organikalıq birikpelerdiń kup qosıllıǵi onıń ózgesheliklerin (bekkemligi, reńi, qısıqlıǵı hám t.b. ) keń diapazonda ózgeriwine sebep boladı. M.ga kvars qosılǵan bolsa onıń bekkemligi artadı, sonlıqtan qayta islew de qıyınlasadı. Qosımshalar M. dıń sapasın yamasa asıradı yamasa azaytadı. Strukturası birdey bolǵan M. lar suwıqqa shıdamlı boladı. Qurılıs ámeliyatında M. dep ısıw beriw múmkin bolǵan ortasha qattılıqtaǵı metamorfik jinsga aytıladı ; bular - mramor, mramorlashgan hák tas, tıǵız dolomit, ofikalsit, karbonatlı brekshiya hám gereń-bonatli konglomeratlar. M. dıń reńi (qızıl, aqshıl qızǵılt reń, sarg'ish, gúńgirt, jasıl, bawırrang, qara, kúlreń, aq) hár qıylı ximiyalıq hám mexanik qospalarǵa baylanıslı. M. dıń fizikalıq ózgeshelikleri: qısıqlıǵı 1900-2800 kg/m³, qısıwǵa bekkemlik shegarası 10, 0- 25, 0 MPa, sınıwǵa shıdamlılıq shegarası 10 -30 MPa, suw shimuvchanligi 0, 15-0, 50%, gewekligi 1% ge shekem. Qattılıǵı 3-4. M. dıń bir tegis aq yamasa qara reńlisi júdá áyyemginen xaykaltaroshliqda isletilip kelinedi. Ózbekstannıń qáddi. Samarqand, Buxara, Xiva, Qo'qon hám basqa qalalarındaǵı arxitekturalıq ótmishten qalǵan esteliklerinde M. dıń úlken harsan taslarınan tartıp, tap mayda M. oniksi plastinkalarına shekem isletilingen. Tashkent qalasındaǵı kóplegen teatr, ma'muriy ımaratlar hám Metropoliten st-yalarida Ózbekstan M. isletilingen. M. karyerlarda, kem jaǵdaylarda jer astından qazib alınadı. Pútin úlken bólekler tas qirquvchi mashinalar, arnawlı pıshqılar járdeminde qırqıp alınadı. M. kánleri Ózbekstan (G'ozg'on, Ko'kpatos, Omonqo'ton, Og'aliq hám basqalar ), Kozog'iston, RF (Kareliya, Ural, Sibir), Armeniya, Italiya, Gretsiya, Kuba, Fransiya, Norvegiya, AQSH hám basqa mámleketlerde bar.
Ózbekstanda sanaat áhmiyetine iye bolǵan M. kánleri: G'ozg'on (jılına 12 mıń m³ ), Nurota (0, 8 mıń m³ ), Zarband (7 mıń m³ ), Tamshıota (1, 4 mıń m³), Nál (2 mıń m³ ), Makrid (0, 4 mıń m³ ), Qaxralisoy (Qaraqalpaqstanda ) (1 mıń m³ ) hám basqa M. dıń sanaat rezervleri 50 mln. m³ den zıyat (2000). M. qazib alıwshı hám ishlov beretuǵın iri kárxanalar : " O'zsanoatqurilishmateriallari" AJ, " Qızılqumnodirmetalloltin" hám " O'zavtoyo'l" mámleket aksiyadorlik kompaniyaları.
Granit (lot.granum - dana ) - tolıq kristallangan ashqıltım magmatik taw jinsi. Materiklardagi Jer qabıqında eń kóp tarqalǵan jınıs. Quramı kremniy oksidi (SiO2) ga bay. Jer qabıǵınıń tereń bóleginde, magmaning pútkilley kristallanishidan payda boladı. G. dıń tamırlı túri porfir strukturalı. Ximiyalıq quramına kóre normal hám sıltılı G. larga bólinedi. G. de kvars, kaliyli atız shpati (ortoklaz, mikroklin), ashqıltım plagioklaz (albit, oligoklaz), sonıń menen birge, slyuda (biotit yamasa muskovit), amfibol hám goho piroksen boladı. Aksessor minerallardan apatit, sirkon, magnetit, titanit, geyde artıt, monatsit, ksenotim hám rutil ushraydı. Reńi qızıl, aqshıl qızǵılt reń, ash qońır, ash sarı, buz reń, geyde ash jasıl. G. úlken intruziv dızbek (shtok, batolit) hám dayka, lakkolit formasında ushraydı. Iri donador G. rapokiv dep ataladı. Birpara G. lar menen túrli qımbatlı metall kánleri (qalay, volfram, molibden, pyx, qorǵasın hám b.) baylanıslı. G.jaqsı tegislenedi, bóleklerge ajraladi`, sol sebepli jay diywaliların bezew, tiykarına naǵıslar islew, tekshelar soǵıw hám músinshilikte kóplegen isletiledi. Ózbekstanda Chatqol, Qurama, Hisor, Zirabuloq, Ziyovuddin hám basqalar tawlarda, shet elde Ural, Kavkaz tawlarında, Ukraina, Kareliya, Kola yarım aral, AQSH hám Skandinaviya mámleketlerinde úlken maydanlarda tarkalgan. Granitli intruziyalar jası arxeidan kaynozoygacha bolǵan dáwirdi óz ishine alǵan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
