Mazmuni Kirisiw I. Texnologiyalıq bólim

1. 3 Ammiak menen to'yintirilgan eritpeni karbonizasiya qılıw.

Karbonizasiya bóliminde ammiak menen to'yingan eritpediń SO₂ menen islew nátiyjesinde NaHCO₃ payda bolıwı menen ketedi.

NaCl+NH₃+CO₂=H₂O + NaHCO₃+NH₄Сl
Kristallarning sapasına joqarı talaplar qóyıladı : kristallar ólshemi boyınsha kristallar iri bolıwı bir jınslı bolıwı shárt. Sebebi keyingi texnologiyalıq operasiyalar filtrlew pechlarni islewi ónimdiń sapası kristallanish procesine baylanıslı boladı. Onıń ushın kristallanish dáwirinde uyań- aste sovitilib barıw kerek. Dioksid uglerodtı ammiakli palaw duzı eritpesi menen absorbsiya procesi xemosorbsiya procesine kiredi. Bul processda aktiv komponent ammiak esaplanadı. Absorbsiya procesi eki basqıshdan ibarat boladı : 1-shi basqıshda NaHCO₃ payda bolmastán ketedi, 2-shi basqıshda bolsa NaHCO₃ kristallǵa tusha baslaydı. NaHCO₃ dıń kristallanish procesin yaǵniy iri tuwrı kristallar payda bolıwı ushın uyań sovitish menen alıp barılıwı kerek, nátiyjede eritpediń kolonnadan shıǵıw dáwirinde temperaturası 20 -30⁰ C ga shekem suwıydı. Sonday etip, joqarı sapalı kristallar payda bolıwı ushın karbonizasiya processinde temperatura rejimin tuwrı ustap turıw kerek. Sxemada ańlatpa etilgeni sıyaqlı filtrden kelgen suyıqlıq joqarıdaǵı bakdan (6 ) ıssılıq almasgichning trubkalari arqalı joqarıdan tómenge háreket etedi. Nátiyjede filtrden kiyatırǵan eritpe trubkalar arasındaǵı kiyatırǵan puw gaz qospası esabına isiydi hám karbonat Ammoniy bóleklenedi. Disstillyasiya kondensatordan (4) kiyatırǵan filtr suyıqlıǵı arnawlı truba arqalı (3) distiller ıssılıq almasgichga (2) joqarıdan tómenge qaray jiberiledi. Nátiyjede suyıqlıq distiller kóterileip atırǵan ıssı puw-gaz qospası esabına qıziydi hám karbonat ammoniy tolıq bóleklenedi. Payda bolǵan SO₂ gaz fazasına kóteriledi. SO₂ gazdan bóleklengen filtr suyıqlıǵı aralastırgichga (9) g’a jiberilip, joqarıdan kiyatırǵan hák suti menen aralastırıladı.Aralastırgichda NH₄ Cl hák suti menen reaksiyaǵa kirisiwedi. Reaksiya nátiyjesinde CaCl₂ hám NH₃ payda boladı. Suyıqlıq aralastırgichdan (9 ) ammiakni aydaw ushın distiller (1) g’a jiberiledi. Distillerning tómengi bólegine aydaw jaryonini engiziw ushın suw bug'i beriledi. Solve usılı menen soda islep shıǵarıw procesin operasiyalarini bir-biri menen baylanıslılıǵın tómendegi suwretde kóriw múmkin.Soda islep shıǵarıw texnologiyası palaw duzı eritpesi tayarlawdan baslaandi. Palaw duzı eritpesi túrli tábiy qospadan tazalanıwı kerek. Eritpede kalsiy hám magniy duzları bolıwı múmkin. Onıń ushın eritpe soda yamasa hák suti menen isletilinip, magniy hám kalsiy jaman eriwsheń birikpege aylanıp cho'kadilar:
MgСl₂ +Ca(OH)₂Mg(OH)₂+CaCl

1-súwret. Ammiak menen to'yintirilgan eritpeni karbonizasiya qılıw

CaCl₂+Na₂SO₄CaCO₃+2NaCl
Eritpe shókpeden ajıratılıp arnawlı jer astına ko'milgan trubalar arqalı óndiriske jónetiledi. Eritpe, mısalı Sterli Tóbeos zavodında isletiletuǵın tómendegi quramǵa iye: NaCI2 - 103, 6 shártli shkala bólimi boyınsha (1 normal bólimi 1/20 eki element bir eritpege),CaSO₄ - 0,06; CaCl₂ - 1,14; Mgcl₂ - 0,3; Na₂SO₄ - 1,04. Eritpeni NH3 menen to'yintiriw bóliminiń texnologiyalıq sxeması súwret 2 de ańlatpalanadı. Tazalanǵan palaw duzı eritpesi bakdan (1) yuvuvchi apparatlarǵa jiberiledi. Áwele 75% eritpe gaz yuvuvchi kolonnaga jiberiledi, qalǵan bólegi 25% filtrdiń gaz yuvuvchi kolonnaga (2) ge keledi. Eritpe eki aǵıs shólkemlestirip, kolonnalardan (2, 3) absorsiya gazınıń juwuwshi kolonnaga (4) kelip túsedi. Filtr gazdı juwuwsh kolonnada (2) filtrden kiyatırǵan kaloninn` quramındaǵı ammiakdi (0, 5-2% NH3) jutib aladı. (4) kolnnadan absorberdan shıqqan gazninn` quramında qalǵan ammiak ustap alınadı. Eritpe kolonnada gazlardı juwılǵannan keyin áwele birinshi absorberga (5) keyininen ekinshi absorberga(6)kiredi.Eritpe aǵımına qarma-qarsı tómenden 700⁰C distillyasiya bóliminden kiyatırǵan ammiak gazı jiberiledi. Gaz áwele 580⁰C ge shekem sovitgich (7) de sovitiladi. Birinshi absorberda (5) shama menen ammiakning yarımı eritpe tárepinen jutıladı. Nátiyjede eritpediń temperaturası 60 -630 ⁰C ga shekem kóteriledi. Ekinshi absorberdan ammiakning yutilishi absorber ishinde jaylasqan sovitgich járdemi menen sovitish jolı menen ketedi. Ammiak menen to'yingan eritpe ekinshi absorberdan 650⁰ C menen sovitgich (8) ga jiberiledi. Sovitilgan eritpe 400⁰ C menen bakka (10 ) jónetiledi.

2-súwret

Soda óndiriste karbonat shiyki zat kúydiretuǵın oshaqtan ılajı bolǵanınsha CO₂ boyınsha joqarı kontsentratsiyalı gaz shıǵıwı kerek. Usınıń sebepinen názerde oshaqtan shıǵıp ketip atırǵan gaz hám CaO menen ıssılıq minimal túrde joǵalıp ketiwi kerek. Bul talapǵa joqarı dárejede pátali oshaq juwap beredi wertikal páta tobesinde karbonat shiyki zat menen janar may (koks) beriledi, tómenen hawa beriledi. Íssı gazler oshaqtıń tobesindegi shıǵıp suwıq pátani qızdıradılar tómenge túsken joqarı temperatura daǵı kalsiy oksid kirip kiyatırǵan xawoni qızdıradı. Texnologiyalıq sxema 3-suwretde berilgen. Karbonat shiyki zat oshaqlarǵa hawalı kanat jol menen wagonetkalarda (4)beriledi.Oshaqqa beriwden aldın xar bir vagonetkaga dozator arqalı janar may asıriladı.Tayarlanǵan shixta arnawlı júklew mexanizm (5) járdeminde oshaqqa (6)asıriladı. Payda bolǵan kal'tsiy oksid mexanizm (9 ) arqalı Oshaqtan shiǵarıladı hám transporterlar (7) járdeminde bunkerlerge (8) beriledi. Oshaqtaǵı payda bolǵan gaz ulıwma kollektorǵa (3) keledi. Sawııw hám tazalanıwı ushın gaz kollektordan juitqishg`a (2) beriledi hám odan keyin elektrofil'trlarning skrubberli bólegine. Elektrofiltrning skrubber bólegi aǵashlı úlgi menen toldırılǵan boladı. Juitqishta gaz sauwıtladı hám iri bólekshelerden tazalanadı. Bunnan tısqarı bul jerde suw puwlari xam kondensatsiya boladı. Elektrofiltrdin` skrubber bóleginde gaz mayda bólekshelerden (rayon ) tazalanadı. Sawıpılǵan hám tazalanǵan gaz kompressorlar arqalı karbonizatsiya bólimine asıriladı.

3-súwret. Oxaktosh islep shıǵarıw texnologiyalıq sxeması:1-elektrofiltr; 2-gaz yuvgich; 3-ulıwma kollektor ; 4-vagonetka; 5-jukleytuǵın mexanizm; 6 -oshaq ; 7-juwıwlı transporter; 8-bunker; 9 -tikiluvchi mexanizm. Kalsiy gidrooksid alıw texnologiyalıq sxema 2 tiykarǵı operatsiyadan ibarat : kalsiy oksid menen ıssı suw arasındaǵı reakciya hám gidrooksid kalsiyni kuymagan karbonat shiyki zat hám de erimeytuǵın qosımshalardan tazalaw.
Kalsiy gidrooksid tayarlaw texnologiyalıq sxeması 4-sxemada kórsetilgen.Jumısshı bunkerden (2) kalsiy oksid támiyinleytuǵın (1) járdeminde aylanıwshı baraban-reaktoriga (3) beriledi. Bul jerde bir waqıtta ıssı suw hám shıǵındı kalsiy oksidin juwg`an suw beriledi. Reakciya nátiyjesinde baraban -reaktorda kalsiy gidrooksid payda boladı. Onıń quramında xar qıylı ólshemli qattı qospalardıń bóleksheleri boladı. Odan keyin kalsiy gidrooksid sortlaydigan barabang`a (5) kelip túsedi. Bul barabanda 40 mm tesikler menen elek jaylastırılǵan. Barabanda kuymagan karbonat shiyki zattıń bólekleri (40 mm den úlken) ajratıladı.

4-súwret. Xak suti tayarlawdıń texnologiyalıq sxeması :

1-latokli tamirlewchi; 2-jumısshı bunker; 3-kaltsiy gidroksid ónim bulw barabani; 4 - kondensator ; 5-iri bóleksheler ushın sortlaw baraban; 6 - transporter; 7 - mayda bóleksheler ushın sortlaw barabani; 8-shnek; 9 –ig’al usaqlaw ushın sharli digirman ; 10 - tazalanbaǵan kúshsiz xakli sút aralastırgichi; 11- silkinuwchi elek; 12 - tazalanǵan kúshsiz oxatli sút aralastırǵısh ; 13 - shıǵındı shlam aralastırgichi; 14- saralaǵısh ; 15 - koncentrlanǵan xakli sút aralastırǵısh.
Barabannin` aqırında bólekler ıssı suw menen juwıladı hám transporter arqalı qayta kuydirilishige oshaqqa jiberiledi. Sortlaw baraban 2 trubali arnawlı kojuxdin` ishine ornatıladı. Bir truba kondensatorǵa (4) baradı. Bul jerde puw reakciyaǵa berilip atırǵan suwdı isitadi.
Remontlaw yamasa kondensatordı tazalaw waqtında puwdi shıǵarıw ushın ekinshi truba atmosferaǵa shıǵarılǵan.Ólshemi 40 mm den kem bolǵan bóleksheler menen kalsiy gidrooksid 2shi sortlash barabanga (7) keledi. Bul baraban 2 x10 mm ólsheminde sheńberip atırǵan elek ornatılǵan boladı. Bul jerde ólshemi 2 mm nen kem bolǵan bóleksheler kalsiy gidrooksiddan ajratıladı hám korjuxdin’ konusli priemnikine kelip túsedi.Odan keyin kalsiy gidrooksid klassifikatorda (14) aqırıǵa shekem qospalardan tazalanadı. Klassifikatorda cho'kken shlam ıssı suw menen juwıladı hám shlam aralastırg`ichig`i (15) beriledi.Odan keyin shlam distillyatsiya bólimine jiberiledi. Sortluwchi barabandagi (7) Ólshemi 2 mm nan úlken bolǵan qattı bóleksheler shnek (8) arqalı sharli digirmanǵa (9 ) beriledi. Digirmanda usaqlaw menen birgelikte gidrooksid kalsiy payda bolıw reakciyası ótedi.Digirmanda payda bolǵan kem kontsentratsiyalanǵan kalsiy gidrooksid qospalar menen birgelikte aralastırg`ishg`a (10 ) beriledi hám nasos orkali wibrogrokotga (11) jiberiledi. Wibratordan shlam shıǵındı shlam aralastırg’ichina (13)beriledi, tazalanǵan kem koncentrlanǵan Ca (OH)₂ aralastırg’ichg’a (12) jiberiledi, reaktorga jibenedi. Klassifikator hám wibratorlardan shıqqan shlam aralastırgiga (13) beriledi, oǵan suw qosıladı hám ol nasos menen shıǵındı retinde arnawlı jıyındına chig’arib taslanadı.