Mazkur ishchi o‘quv dasturi Bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti Kengashining 2020 yil " " dagi yig‘ilishida muhokama qilinib, tasdiqlash uchun tavsiya etilgan.

T og’rayxon (Dushitsa) - Origanum L. Tograyxon turlari Yasnotkadoshlar (labguldoshlar) - Lamiaceae (Labiatae) oilasiga mansub kup yillik o’t o’simliklar disoblanadilar. Tibbiyotda ikki turining yer ustki kismidan tayyorlangan xom-ashyosidan foydalaniladi. Mayda gulli tograyxon (Dushitsa melkotsvetnaya) - Origanum tytthan- thum Gontsch. Uzbekiston, Tojikiston, Kirgiziston va Kozogiston- ning janubiy xududlaridagi toglarning pastki va urta kismidagi mayda toshli kiyaliklarda usadi. Yer ustki kismi tarkibida efir moyi, triterpen kislotalar, kumarinlar, flavonoidlar va boshka moddalar bor. 6.3-rasm. Oddiy tog’rayxon (Dushitsa obыknovennaya) - Origanum vulgare L. Oddiy tograyxon (Dushitsa obыknovennaya) - Origanum vulgare L. MDX ning Yevropa kismi, Kavkaz, Sibirning janubiy xududlarda, kis- man hirgiziston va hozogistondagi kuruk, ochik utloklarda, archa urmo- ni va urmon chekkalarida, toshloklar xamda butazorlarda usadi. Yer ust- ki kismining tarkibida efir moyi, S vitamini, triterpin kislotalar, oshlovchi va boshka biologik faol moddalar bor. Efir moyi fenollar (timol, karvakrol) va boshka terpenoidlardan tashkil topgan. Nar ikkala turning yer ustki kismi damlama xolida va turli choy- lar - yigmalar tarkibida xamda oddiy tograyxonning yer ustki kismi- ning suyuk ekstrakti nafas yullari kasalliklarida balgam kuchiruvchi vosita sifatida, ichak yurishi zaiflashganda, ishtaxa ochish, ovkat xazm kilishni yaxshilash, siydik xaydash uchun kullaniladi. Suyuk ekstrakti nafas yullari kasalligida va kukyutalda ishlatiladigan pertussin tarkibiga kiradi. Efir moyidan timol olinadi. Timol ogiz shillik kavatini dezinfektsiya kilish va tish ogrigini koldirish xamda teri- ning zamburugli kasalliklarini davolash, ba’zan gijjalarni xaydash uchun ishlatiladi. Timol tish ogrigini koldiruvchi Gertman suyukligi tarkibiga kiradi.
Arpabodiyon (Anis obыknovennыy) - Anisum vulgare Gaertn. Arpabodyon Selderdoshlar (soyabonguldoshlar) - Apiaceae oilasiga mansub bir yillik o’t o’simlik xisoblanadi. Poyasi tik usadi, kup kir- rali, yukori kismi shoxlangan, buyi 30-60 sm ga yetadi. Ildiz oldi va poyasining pastki kismidagi barglari uzun bandli, yumalok, buyraksi- mon, tuxumsimon yoki bulakli va yirik tishsimon kirrali, urta kismi- dagilari - uzunbandli, uchbulakli (bulaklari rombsimon), arrasimon kirrali, yukori kismidagilari kinli, 2-6 bulakka patsimon kirkilgan yoki nashtarsimon buladi. Barglari poyaga ketma-ket urnashgan. Mayda, kurimsiz, ok rangli gullari murakkab soyabonga tuplangan. Mevasi - kushalok pista. Arpabodiyon Rossiya, Ukraina va Shimo- liy Kavkazda xamda ziravor usimlik sifatida Markaziy Osiyoda kup ustiriladi. Arpabodiyonning tibbiyotda mevasi ishlatiladi. Mevasi tarkibida 67% gacha efir moyi, 8-28,4% yog, oksil va boshka moddalar bor. Efir moyi 80-90% anetol, 7-10% metil xavikol, anis aldegidi, anis kislotasi va boshka birikmalardan tashkil topgan. 6.4.-rasm. Arpabodiyon (Anis obыknovennыy) - Anisum vulgare Gaertn. Mevasi va efir moyi balgam kuchiruvchi (bronxit, traxeit, larin­git, kukyutal, nafas yullarining yalliglanish kasalliklarida), ichak faoliyatini kuchaytiruvchi, yel xaydovchi (meteorizm) va surgi dori si­fatida kullaniladi. Mevasi ich yumshatuvchi va kukrak ogrigiga karshi ishlatiladigan choylar-yigmalar, shuningdek efir moyi, novshadil, a rpabodiyon tomchisi va kukrak eliksiri tarkibiga kiradi. Efir moyi dorishunoslikda dori ta’mini yaxshilash uchun ishlatiladi. Arpabodiyon mevasidan tayyorlanganda me’da-ichak kasalliklarini davolashda xamda ishtaxa ochuvchi, balgam kuchiruvchi, yel, ut va siydik xaydovchi, terlatuvchi xamda yengil surgi sifatida xalk tabobatida kadimdan ishlatilib kelinadi. Shu maksadlar uchun arpabodiyon meva- sidan Ibn Sino xam uz vaktida keng foydalangan. Arpabodiyon mevasi va undan olinadigan efir moyi ozik-ovkat sanoatida, efir moyidan ajratib olingan anetol esa parfyumeriyada kullaniladi. Arslonkuyruk (Pustirnik) - Leonurus L. Arslonkuyruk turlari yasnotkadoshlar (labguldoshlar) - Lamiaceae (Labiatae) oilasiga mansub bulib, buyi 50-150 (200) smga yetadigan kup yillik o’t o’simlik. Poyasi bir nechta, tik usadi, shoxlangan, turt kirrali. Barglari tuxumsimon bulib, besh bulakka kirkilgan, yukori - dagilari chuzik ellipssimon 3 bulakka kirkilgan bulib, poyasi bilan shoxlarida bandi yordamida karama-karshi urnashgan.