Mazkur dastur 5110900-Fizika ta’lim yo’nalishining 2017/2018 o’quv yilida

Asosiy qism 
Fizika fanining maqsadi jismlar va jismlar sistemasining harakatini, asosiy qonun va 
qonuniyatlarini o’rganishdan iborat. Uning vazifasi tabiatda bo’ladigan fizik hodisalardan 
boshlab murakkab fizik jarayonlarni o’rganishdan, asosiy fizik qonunlarining mazmuni, ma’nosi 
va ularni qo’llanishini o’rganishdan iboratdir. 
5A140201-Fizika(yo’nalishlar bo’yicha) magistratura mutaxassisligiga kiruvchilarning 
bilimlariga qo‘yiladigan talablar: 
- Fizika faniga tegishli asosiy fizik qonuniyatlarni, ularning amaliyotdagi o’rnini, fizik 
kattaliklarning ma’nosini, birliklarini va ularni taqqoslashni, asosiy fizik qonun va tamoyillarini 
mikroolam hodisalariga qo’llash usullari tug’risida tasavvurga ega bo’lishi; 
- Fizika fanining asosiy xususiyatlarini o’rganuvchi laboratoriya ishlarini sozlash, 
o’lchashlarni bajarish va natijalarnn hisoblash, eksperiment xatoliklarini hisoblash va tajriba 
sifatini xulosalash, tajribalarda ishlatiladigan o’lchov asboblaridan tug’ri va anik foydalanish; 
Asbob va qurilmalarning ishlash tamoyillarini fizik qonunlar asosida tavsiflashni bilishi va 
ulardan foydalana olishi; 
- Fizika fani bo’yicha o’lchov asbob va qurilmalarni ekspluatatsiya qilish, umumiy talab 
darajasidagi masalalarni yechish va taxlil kilish; Fizika fani bo’yicha masala va tajribalar 
natijalarni har xil o’lchov birliklar sistemalarida 
hisoblashda, matematik xisoblash usullari qo’llash ko’nikmalariga ega 
bo’lshi kerak. 
Fizika fanni o’rgatishda tanlab olingan mavzularning hajmi, saviyasi va mavzularni yoritib 
berishda qo’llaniladigan usullar va matematik apparat talabalarga ularning keyingi pog’onadagi 
o’quv faoliyatini muvaffaqiyatli olib borish uchun mexanika, molekulyar fizika, elektr va 
magnetism, optika, atom va yodro fizikasi bo’limlarini qamrab olgan mavzular haqida bilim va 
ko’nikmalariga ega bo’lishlari kerak. 
1.Mexanika fani bo‘yicha umumiy mavzular 
Kirish. Kinemanika asoslari. Mexanik harakat. Fazo,vaqt,sanoq sistemalari haqida 
tushuncha.Tug’ri chiziqli harakat. Tug’ri chiziqli tekis harakat. Tug’ri chiziqli tekis 
o’zgaruvchan harakat. Harakat tenglamalari. 
Egri chiziqli harakat. Egri chiziqli harakatda tezlik va tezlanish. Aylanma harakat. 
Yuqoriga tik otilgan va erkin tushayotgan jism harakati.
Gorizontga qiyalatib otilganjism harakati. Jismning uchish vaqti, uzoqligi, ko’tarilish 
balandligi. To’la normal va tangensial tezlanish.
Jismlarning o’zaro ta’siri. Kuch. Kuchni qo’shish. Muvozanat sharti. Nyutoning 1-2 
qonunlari. Inersial sanoq sistemasi. Harakat miqdori. Nisbiylik printsipi.

---

Nyutoning 3-qonuni va uning tadbiqi.Jismni erkin tushishi. Og’irlik. Vaznsizlik. O’ta 
yuklanish.
Jismning erkin bo’lmagan harakati. Impuls. Kuch va jism Impulsi. Impuls saqlanish 
qonuni.
O’zgaruvchan massali jism harakati. Meshcherskiy tenglamasi keltirib chiqarish. Kuchning 
ishi va FIKi. 
Mexanik energiya. Kinetik energiya. Jismni to’la energiyasi. Energiyani saqlanish qonuni. 
Yerning tortishish maydonida jismning potentsial energiyasi. elastik va noelastik tuqnashish. 
Deformatsiya va uning turlari. Elastiklik kuchlari.. Mustahkamlik. Elastiklik moduli. 
Bikrlik. Deformatsiya energiyasi 
Noinersial sistemada jismning harakati. Aylanma harakatda ta’sir etuvchi kuchlar. 
Inertsiya kuchlari. Koriolis tezlanishi va kuchi. Fuko mayatnigi, Ber qonuni. 
Ishqalanish turlari. Ishqalanish kuchlari. Qovushoq ishqalanish. Stoks formulasi. Quruq 
ishqalanish. Sirpanish va dumalanish ishqalanish. 
Qattiq jismlarni ilgarilanma va aylanma harakati. Qo’zgalmas o’qqa ega bo’lgan jismning 
muvozanat sharti. Jismlar qo’zg’almas o’q atrofida aylanma harakat qonuni va tenglamasi.
Harakat miqdori momenti. Harakat miqdori momentining o’zgarish qonuni. Og’irlik va 
inertsiya markazlari, uni aniqlash usullari. Harakat miqdori momentining saqlanish qonuni. 
SHteyner teoremasi va uni tadbig’i. Qattiq jism inertsiya markazining harakat qonuni.
Qattiq jism harakati uchun dinamikaning asosiy qonunlari. Aylanma hamda ilgarilanma 
harakatda kinetik energiya.
Erkin aylanish o’qlari. Giroskoplar. Erkin giroskop o’qining harakati. Giroskopik kuchlar. 
Butun olam tortilish qonuni. Tortishishning potentsial energiyasi. Koinot mehanikasining 
asosiy qonunlari va uning isbotlari . Kepler qonunlari. 
Yer yo’ldoshi va kosmik apparatlarning harakati. I,II,III-kosmik tezliklar. 
Moddaning agregat holatlari. Suyuqlikning statsionar oqishi. Ideal suyuqlik zarrasi uchun 
dinamikaning asosiy qonuni.
Suyuqlik oqimida energiyaning saqlanish qonuni. Bernulli tenglamasi.Suyuqlik yoki gaz 
oqimining jismga ta’siri. Reynold soni.
Torrichelli formulasi. Magnus effekti. Ko’tarish kuchi. 
Davriy jarayonlar. Garmonik tebranma harakat, uning parametrlari. Amplituda, chastota, 
tebranishlar davri tushunchalari. Matematik mayatnik va uning kinematikasi, dinamikasi. 
Matematik mayatnik qonunlari.
Fizik mayatniklar, turlari, ularning harakat tenglamalari. Prujinali mayatnik , uning harakat 
tenglamasi, tebranish qonuniyatlari. Kyoning teoremasining tadbiqi.
Xususiy tebranishlarda energiyaning o’zgarishi va uning grafigi. So’nuvchan tebranma 
harakat. So’nish dekrementi.
Majburiy tebranishlar. Majburiy tebranishlar va uning harakat tenglamasi. Rezonans. 
Tebranishlarni qo’shish. Bienie(titrash). O’zaro perpendikulyar tebranishlarni qo’shish. 
Lissaju shakllari. 
To’lqin tushunchasi. Ko’ndalang va bo’ylama to’lqinlar. To’lqin sirti va fronti. Torning
tebranishi.
Yassi sinusoidal to’lqin. To’lqin harakat energiyasi. To’lqin energiyasi oqimi.Umov 
vektori. To’lqin intensivligi.

---

To’lqin interferentsiyasi. Turg’un to’lqin. Tovush va uning tabiati. Akustika elementlari. 
Tovush parametrlari: kuchi, balandligi,tembri. Tovush bosimi. Tovush intensivligi.Tovush kuchi 
(qattiqligi) birliklari: bell va detsibell. 
Doppler effekti. Ultratovush va uni hosil qilish usullari; pezoeffekt, magnitostriktsiya. 
Ultratovushning qo’llanilishi.