Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

19.2. Mehnatga haq to‘lashning shakllari va tizimlari hamda ularni 
hujjatlashtirish 
Mehnatga haq to‘lashda ishning sifatini, ishlab chiqarish normalarini bajarilishini hisobga olish 
va ish haqi hisoblashning ma’lum tartibini belgilash zarur. Demak, korxonada mehnatga haq to‘lashni 
tashkil etish bir-biriga bog‘liq bo‘lgan uchta elementlar bilan aniqlanadi: tarif tizimi, mehnatni 
normalashtirish va mehnatga haq to‘lash shakllari. Sifat jihatidan mehnat tarif tizimi bilan baholanadi, 
sarflangan mehnat miqdori normalashtirish bilan hisobga olinadi, ish haqini hisoblash tartibi esa 
mehnatga haq to‘lash shakllari bilan aniqlanadi. 
Ishchilar mehnatiga haq to‘lashda tarif setkasi asos bo‘lib hisoblanadi. Tarif setkasi 
ishlovchilarning malakasi, mehnatga haq to‘lash shakli va mazkur sohaning xalq xo‘jaligidagi 
ahamiyatini inobatga olgan holda tuziladi. Tarif tizimiga quydagilar kiritiladi: 
- bir soat yoki bir kunlik mehnatiga to‘lanadigan haq miqdorini belgilovchi tarif stavkasi; 
- haq to‘lashda ish va ishchilarning (malakasi) turli razradlari orasidagi munosabatlarini 
ko‘rsatuvchi tarif setkasi; 
- tarif-malakaviy ma’lumotnoma. Uning yordamida tarif setkasiga binoan ish va ishchining 
razradi aniqlanadi. 
Oddiy ishlar 1-razradli ishchining tarif stavkasi bilan to‘lanadi. Mehnat malakasi darajasiga, 
ya’ni belgilangan tarif razryadi va tarif koeffitsentiga, qarab qolgan razradlarning tarif stavkalari bu 
razraddan ortiq bo‘ladi. Tarif razradi har bir ishlab chiqarish operatsiyasiga, har bir ish turiga 
tayinlanadi, shuning uchun ish bajarish normalarini hisobga olgan holda, ishbay ish haqini hisoblab 
topishda tarif stavkasidan foydalaniladi. 
Mehnatga haq to‘lash shakli, mukofotlar, qo‘shimcha haqlar, rag‘batlantirish to‘lovlari, kasaba 
uyushma qo‘mitasi bilan kelishilgan holda, ish beruvchi tomonidan qabul qilinadigan jamoa 
shartnomasi bilan belgilanadi. Davlatning tarif stavkalari va okladlari korxonada ishchilarning 
malakasiga, kasbiga, ular tomonidan bajariladigan ishlar sharoitining murakkabligiga qarab baza 
sifatida foydalanilishi mumkin. 
2010 yil 1 yanvardan boshlab byudjetdan moliyalashtiriladigan muassasasalar, tashkilotlar va 
korxonalarning xodimlari mehnatiga haq to‘lash O‘zR VMning 2009 yil 21 iyuldagi 206-sonli qarori 
bilan tasdiqlangan YAgona tarif setkasi (YATS)ga asosan amalga oshiriladi. U o‘z ichiga 22 tarif 
razryadini oladi va tarif koeffitsentlari orqali turli xil razryaddagi ish va ishchilar (malaka) o‘rtasidagi 
mehnatga haq to‘lash nisbatini namoyon etadi (19.1 -jadvalga qarang).