Maxsus talim vazirligi samarqand davlat universiteti inson resurslarini boshqarish fakulteti

 
30.2. Korxonalarning bosh byudjeti, uning tarkibi va tuzilish tartibi. 
Bosh byudjetni tuzish investitsiya qilingan mablag‘lardan foydalanish samaradorligini 
ta’minlashda korxona mulkdorlari uchun ham zarur hisoblanadi. 
Byudjetlarni tayyorlashda quyidagi smetalar tuziladi
53
: 
a) moddiy xarajatlar smetasi; 
b) asosiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan xodimlarga mehnat haqi xarajatlari smetasi; 
v) ishlab chiqarish xususiyatiga ega ustama xarajatlar smetasi; 
g) ma’muriy-boshqaruv xarajatlari smetasi. 
52
Xasanоv B.A., XashimоvA.A. Bоshqaruv hisоbi/Darslik –T.: YAngi nashr, 2012. - 168bеt. 
53
Xasanоv B.A., XashimоvA.A. Bоshqaruv hisоbi/Darslik –T.: YAngi nashr, 2012. - 176 bеt. 

---

220 
Ishlab chiqarish va savdo korxonalarining bosh byudjetini tuzishning yakuniy bosqichi 
kutilayotgan foyda yoki zarar to‘g‘risidagi umumlashtirilgan smetani tuzib chiqish hisoblanadi. 
Mazkur smeta quyidagi ko‘rsatkichlarni o‘zida aks ettiradi: 
a) mahsulotlar sotish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatishdan olingan daromadlar; 
b) ishlab chiqarishga sarflanadigan xomashyo va materiallar xarajatlari; 
v) asosiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan xodimlarning mehnat haqi xarajatlari; 
g) ishlab chiqarish xususiyatidagi ustama xarajatlar; 
d) sotilgan mahsulotlar tannarxi; 
e) sotish va ma’muriy-boshqaruv xarajatlari; 
z) ishlab chiqarishdan kutilayotgan foyda yoki zarar.
Bosh byudjet korxonaning rahbarlari uchun muhim bo‘lib, rejalashtirilgan hisobot davrida ular 
oldida turgan maqsad va vazifalarni aniq belgilash hamda ishlab chiqarish dasturining bajarilishi, 
daromadlar va xarajatlarning shakllanish jarayoni, hisob-kitob va to‘lovlar holatini doimiy ravishda 
kuzatib borishga imkon beradi. 
Bosh byudjetni tuzish investitsiya qilingan mablag‘lardan foydalanish samaradorligini 
ta’minlashda korxona mulkdorlari uchun ham zarur hisoblanadi. 
Korxonaning bosh byudjeti operatsion, investitsiya va moliyaviy byudjetlardan tashkil topadi. 
Operatsion byudjetning asosiy maqsadi moliyaviy mablag‘larning taxminiy manbalari va ulardan 
foydalanish yo‘nalishlarini belgilab berishdir.
Sotish xarajatlari byudjeti strategik rejalashtirish asosida xaridorlar imkoniyati va mahsulotlar 
hajmini e’tiborga olib vertikal hamda gorizontal tartibda tuziladi.
Investitsiya byudjeti korxonaning byudjet davridagi kapital xarajatlari va uzoq muddatli 
moliyaviy qo‘yilmalari rejasi hisoblanadi.