Maxsus son [2]. 2022
33
O‘ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO‘JALIGI
UO’T: 664.8.03
URUG‘MEVALI MAHSULOTLARNI SAQLASH
JARAYONIDA SODIR BO‘LADIGAN FIZIOLOGIK
O‘ZGARISHLAR
Annotation.
In this article, physiological changes that occur during storage of pome fruits are described. Pre-storage
factors which effect various changes in stored fruits are highlighted.
Аннотация.
В данной статье описаны физиологические изменения, происходящие при хранении семечковых
плодов. Представлены предхранительные факторы, влияющие на различные изменения в процессе хранения.
Meva rivojlanishi, pishishi va qarishi bir qancha sezilarli
fiziologik va biokimyoviy o’zgarishlar bilan tavsiflanadi, bu
murakkab xususiyatlarning muvofiqlashtirilgan rivojlanishiga
olib keladi. Changlanish va urug’lantirishdan so’ng, meva hajmi
bo’yicha rivojlanadi, bir nechta makromolekulyar komponentlar
asosida rivojlanadi va bir qancha jarayonlar sodir bo’ladi, bu esa
yetilish va pishish jarayonlariga olib keladi. Buning natijasida
sifatni belgilovchi muhim xususiyatlar bo’lgan ta’m, rang va
xushbo’ylik kabi tegishli va maxsus organoleptik xususiyatlar
rivojlanadi.
Mahsulot turidan qat’i nazar, metabolik jarayonlarni
sekinlashtirish va mahsulotning yig’im-terimidan keyingi umrini
uzaytirish uchun odatda sovutish omborlari, boshqariladigan
gazli muhit omborxonalari va ba’zi gormonlar va fermentlar
ta’sirini nazorat qilish kabi turli texnologiyalar qo’llaniladi.
Biokimyo va molekulyar biologiya sohasidagi yutuqlar meva
va sabzavotlarning hosildan keyingi saqlash muddati va sifatini
saqlash strategiyalarini ishlab chiqish va qo‘llash imkonini berdi.
Hosil yig’ib olinganidan keyin meva va sabzavotlarda bir
qator metabolik o’zgarishlar boshlanadi. Nafas olish shakli va
qo’shiladigan etilenga ta’sirchanligiga qarab mevalar odatda
klimakterik yoki noklimakterik turlarga bo’linadi. Klimakterik
mevalar, CO
2
hosil bo’lishiga qarab, etilen ishlab chiqarish va
nafas olishda keskin va sezilarli o’sishni ko’rsatadi. Aksincha,
klimakterik bo’lmagan mevalar keskin o’sishni ko’rsatmaydi
va odatda etilenning sezilarli darajada kamaygan darajasini
chiqaradi. Olma, nok, banan, papayya, pomidor, mango va
avakado kabi klimakterik mevalarda 20-25°C da etilenning hosil
bo’lishi pishib yetish davrida 30-500 mg/l/soatgacha yetishi
mumkin. Apelsin, limon, qulupnay, uzum, ananas va bodring kabi
noklimakterik mevalarda etilen ishlab chiqarish darajasi odatda
20-25°C da 0,1 dan 0,5 mg/l/soatni tashkil etadi. Mevalarni
uzoq muddat va sifatli saqlanishini ma’lum qonuniyatlariga,
shu jumladan, biologik va fiziologik qonuniyatlarga muvofiq
saqlanadi. Mahsulotni saqlanuvchanligi - bu mahsulotni
belgilangan muddat oralig’ida miqdor va sifat darajasining
saqlanishi va fitopatogen mikroorganizmlarga bardoshliligi bilan
izohlanadi. Saqlanuvchanlik qobiliyati esa ayni tur va navning bir
xil sharoitda uzoq muddat miqdor va sifati o’zgarmagan holda
saqlanishidir. Mahsulot tarkibidagi moddalarning almashinuvi
va energiya ajralib chiqishi, mahsulotni pishish muddatlaridagi
fiziologik-biologik o’zgarishlar; mahsulotning saqlanuvchanligiga
yetilish fazalarining ta’siri; mahsulot turlarini saqlashda saqlash
rejimlarining ta’siri va mahsulotlarni saqlash davridagi nisbiy
kamayish darajalari kabi qonuniyatlarga asoslanadi/
Ushbu nazariy va amaliy tahlillarga asosan 2021-2022 yillarda
Namangan muhandislik-texnologiya institutidagi laboratoriya-
diagnostika markazida davlat reestriga kiritilgan “Golden
Delicious” navli olmaning saqlash jarayonida sodir bo’ladigan
o’zgarishlari mikroskop ostida kuzatildi. Meva tarkibidagi saqlash
davrlarida maqsadida bir ro’y beradigan fiziologik, biologik va
biokimyoviy o’zgarishlarni aniqlash qator tadqiqotlar olib borildi.
Buning uchun shu navli olmadan 5 kg dan 3 ta yashik olinib,
saqlash omborxonasiga joylashtirildi. Har oy davomida mevada
sodir bo’lgan o’zgarishlar aniqlab borildi. Fiziologik o’zgarishlarni
aniqlash uchun mahsulot namunasini elektron mikroskop
orqali ko’rildi. Saqlash davomidagi meva to’qimalari tarkibidagi
o’zgarishlarni quyidagi rasmlar orqali ko’rish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
