Maxsus qism iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar. Ekologiya sohasidagi jinoyatlar

Obyektiv tomondan 
tovlamachilik jabrlanuvchi yoki uning yaqin 
kishilariga zo‘rlik ishlatish, mulkka shikast yetkazish yoki uni nobud qilish 
yoxud jabrlanuvchi uchun sir saqlanishi lozim bo‘lgan ma’lumotlarni 
oshkor qilish bilan qo‘rqitib o‘zgadan mulkni yoki mulkiy huquqni 
topshirishni, mulkiy manfaatlar berishni yoxud mulkiy yo‘sindagi 
harakatlar sodir etishni talab qilish yoxud jabrlanuvchini o‘z mulki yoki 
mulkka bo‘lgan huquqini berishga majbur qiladigan sharoitga solib 
qo‘yishda ifodalanadi. 
JK 165-moddasi 1-qismida 
ko‘rib o‘tilganidek, tovlamachilik 
murakkab tarkibli jinoyat bo‘lib, bir tomondan aybdor mulkdordan bila 
turib, g‘ayriqonuniy ravishda o‘ziga yoki u ko‘rsatgan shaxslarga muayyan 
mulkni, mulkka bo‘lgan huquqni topshirishni, mulkiy manfaatlar berishni 
yoxud ular foydasiga muayyan mulkiy yo‘sindagi harakatlar sodir etishni 
talab qilsa, boshqa tomondan tahdidga asoslangan ruhiy zo‘rlik ishlatadi. 
Mulkni berish talabi 
tovlamachining jabrlanuvchidan ko‘char va 
ko‘chmas mulkni yoki mulkdan o‘z mulkidek foydalanish huquqini 
beruvchi hujjatlarni taqdim etishini talab qilishni anglatadi. Talab rad 
1
Ўзбекистон Республикаси Олий суди... // Тўплам, 1-жилд, — 119 б.
42 

---

etilsa, o‘ch olish bilan qo‘rqitishda ifodalangan bo‘lishi kerak. Qo‘rqitish 
bilan mustahkamlanmagan talablar tovlamachilikni hosil qilmaydi. 
Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, fuqarolik muomalasidan chiqarilgan mol-
mulk (predmet)larni tovlamachilik yo‘li bilan talab qilish maxsus jinoyat 
tarkibi bo‘lgan JKning 247-moddasi (O‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi 
moddalar yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda egallash), 
251-moddasi (Kuchli ta’sir qiluvchi yoki zaharli moddalarni qonunga xilof 
ravishda egallash), 271-moddasi (Giyohvandlik vositalari, ularning 
analoglari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallash) 
bilan kvalifikatsiya qilishga olib keladi. 
Tovlamachining talabi, albatta, jabrlanuvchining mulkiga zarar 
yetkazish yoki uning yaqin kishilariga zo‘rlik ishlatish yoxud ular uchun 
sir saqlanishi lozim bo‘lgan ma’lumotlarni oshkor qilish tarzidagi 
qo‘rqitish bilan birgalikda sodir qilinishi lozim. Qo‘rqitish bilan amalga 
oshirilmagan talablar jinoyatning tovlamachilik tarkibini vujudga 
keltirmaydi. Mulk huquqini talab qilishda aybdor mazkur mulkni unga 
mulk sifatida butunligicha berishni talab qilmaydan bir vaqtning o‘zida 
unga bir yoki bir necha mulk huquqi vakolatlarini (egalik qilish, 
foydalanish va tasarruf qilish) berishni talab qilishi mumkin.