Maxsus pedagogika

Az-Zamaxshariyning 
aytganlari 
juda o'rinlidir. U mehnatning tarbiyaviy tomonlari haqida fikrlar bildirar 
e k a n , « M e h n at in so n n i uch b alod an : b e z o rilik d a n , o ‘g krilik d an , 
qashshoqlikdan asraydi», deydi. Zamaxshariyning bu so‘zlarini yordamchi 
maktab o ‘quvchilari uchun shior qilib olsa arziydi, chunki yordamchi 
maktab o‘quvchilari maktabni tugatgach mustaqil hayotga qadam qo‘yar 
ekanlar, ulaiga hayotda o‘z yo‘llarini topishda ana shu olgan kasb-hunarlarigina, 
mehnat malakalarigina asqatadi. T o ‘gkri, adashmay halol non topib yeydilar. 
Q ollarida hunarlari bor ekan, nojo‘ya ish qilishga o'rin qolmaydi. Yuqorida 
aytib o ‘tilganlardan xulosa qilgan holda aynan yordamchi maktablarda shu 
kecha-kunduzda kechikmay jamiyatimizga foyda keltiradigan mehnatsevar 
kishilarni yetishtirish, bolalar qiziqishiga m onand holda kasb-hunarga 
o ‘rgatishning sam arali usullarini zam on talab larid an kelib chiqib, 
takomillashtirib borish defektolog-mutaxassislaming muqaddas burchlaridir. 
Yordamchi maktabda mehnat ta’limida kasbga tayyorgarlikni aniqlash va unga 
nisbatan mehr uyg‘otish va diagnostik usullarni amaliyotga tatbiq qilish va 
moslashtirish; kasb-hunar kabinetlarini jihozlash, professional saralash 
ishlarini o ‘tkazish va boshqalar muhim jarayondir. Shuning bilan birga, 
o ‘quvchilardagi o ‘ziga xos qobiliyat, ishtiyoq, o ‘qishga va kasbga qiziqish 
hamda bulaming yordamchi maktab o‘quvchilari barqarorligining amaliy 
ifodasi va ko‘rinishi singari ijobiy fazilatlar to‘gkrisida m a’lumotga ega boMish 
muhimdir. Yuqorida sanab o ‘tilgan eng zarur jihatlar yordamchi maktabda 
korreksion-pedagogik yo‘nalishlar zamirida amalga oshiriladi. Kasb- hunar 
maorifi, kasb tanlashga yollash, kasbga oid maslahatlar, kasbni saralash, 
kasbga moslashish, kasb tarbiyasi shular jumlasidandir.
155

---

H ozirgi davr talabiga b in o an k a sb -h u n a rn in g boshqa turlarini 
yordam chi m aktab o ‘quvchilariga o ‘rgatish taqozo etiladi. M asalan, 
c h o rv a c h ilik , q ish lo q x o ‘ja lik ish la ri, m illiy h u n a rm a n d c h ilik , 
obodonlashtirish, kosibchilik, bog‘dorchilik va boshqalar.
Yordam chi m aktab o ‘quvchilar shaxsining jism oniy rivojlanishi, 
salomatligi, moyilligi, aqliy taraqqiyotining um um iy darajasi, u yoki 
bu kasbga nisbatan qobiliyati kabilarni esa kasbga oid m aslahatlar orqali 
amalga oshiriladi. Ayni paytda aniqlangan natijalar, m a’lumotlardan kelib 
chiqqan holda kasb-hunarni egallashga doir m aslahatlar berilishi lozim.
Yordamchi maktab o ‘quvchilarini kasb-hunarga tayyorlashda oligo­
frenopedagoglar, psixologlar, vrach-terapevt va boshqa mutaxassislar 
hamkorlikda ish olib borishlari lozim. Yordamchi maktab o ‘quvchilarini 
kasb-hunarga tayyorlashda o ‘quvchilaming ota-onalari kasbiga, avlodlar 
kasb-koriga ham e ’tibor beriladi, chunki ota kasbiga m ehr oiladan 
boshlanadi. Bolalarda ota kasbiga nisbatan qiziqish bo‘lsa kasbga o ‘rgatish 
oson kechadi.
Yordamchi maktab o ‘quvchilarini kasb-hunarga tayyorlashda ularning 
kasbga yaroqlilik darajasini ko‘rsatuvchi jism oniy ham da psixik sifatlari 
aniqlanadi. Shuni ta ’kidlab o ‘tish kerakki, yordamchi maktabda kasb- 
hunarga tayyorlashda maxsus psixologik ta ’sir etish ham m uhim rol 
o'ynaydi. Yordam chi m aktab o^quvchilarini o ‘z kuchiga ishontirish, 
m ehnati natijalarining jam iyatim iz uchun aham iyati, o ‘z oilasi, ota- 
onasi, maktabi uchun keltiradigan foydasiga ishonish, o ‘z m ehnatidan 
zavqlanish kabi psixopedagogik ish tizimini amalga oshirish maqsadga 
muvofiq bo‘ladi.
Y ordam chi m aktab 
o ‘quvchilarini kasb-hunarga o ‘rgatishning 
ahamiyati shundaki, m ehnat orqali ular turli fanlarga oid bilimlar olish 
bilan birga ularda shaxsiy ijobiy sifatlar shakllanib boradi, m ehnat orqali 
esa davolovchi - korreksion ish ham amalga oshiriladi.
Yordamchi maktab o ‘quvchilari uchun to ‘g‘ri tanlangan m ehnat turi, 
m ehnat jarayonlari o lquvchilarda fiziologikjarayonni yaxshilaydi. Ularning 
ruhiyatiga ijobiy ta ’sir etadi. Ular faoliyatiga tashkiliy m a’no beradi. Asosan 
yordam chi m aktab o ‘quvchilari m eh n at tufayli o ‘z kasalliklariga, 
nuqsonlariga oid fikrlardan chalg‘iydilar, taskin topadilar.