|
Savol va topshiriqlar
1. Yordamchi maktablarda mehnat ta’limini amalga oshirish bosqichlari haqida
gapirib bering.
2. Mehnat ta’limining aqli zaifbolalaidagi shaxsiy sifatlarning shakllanishiga ta’siri nimadan
iborat deb o ‘ylaysiz?
3. Yordamchi maktablarda mehnat ta’limining umumta’lim fanlari bilan bog‘liqligi
haqida gapirib bering.
4. Mehnat ta’limining tuzatuvchi, tarbiyaviy ahamiyati nimalardan iborat?
5. Q o‘l mehnati va kasb-korlik mehnatining aqli zaif bolalar bilish jarayonlarini
tuzatishdagi ahamiyati haqida gapirib bering.
6-B O B . TARBIYA USULLARI
6.1. Yordamchi maktabda tarbiya tamoyillarining q o‘llanilishi
Yordamchi maktablardagi tarbiya tamoyillari butun tarbiya jarayonini
yaxshiroq tashkil etish m aqsadida foydalaniladigan q o n u n -q o id alar
majmuasidir. Bu qoidalaiga tarbiyaning mazmuni, usullari, tashkil etish shakllari
kiradi. Barcha maktablarda tarbiya tamoyillari umumiy ko‘rinishga ega. Ammo,
yordamchi maktablarda aqli zaif bolalarning psixologik, jismoniy, hissiy
nuqsonlariga ko‘ra o‘ziga xos yondashuvlardan ham foydalaniladi.
Oligofrenopedagogikada tarkib topgan va milliy asoslangan tarbiya tamoyillari
tizimi tarbiyaning hayot bilan bogliqligini, shaxsiy, jamoada va jamoa orqali
tarbiyalashni, tarbiyaviy ta’siming izchilligini va davomiyligini, tarbiyalanuvchi
shaxsiga nisbatan o‘ziga xos talabchanlik bilan hurmatning birligini, tarbiyaning
aqli zaif bolalarning yosh va individual xususiyatlariga mosligini, ta’lim va taibiyaning
bogMiqligini, tarbiyada atroflicha yondashish tamoyillarini o‘z ichiga oladi.
Aqli zaif o ‘quvchi shaxsini g‘oyaviy va ma’naviy shakllantirish manfaatlari
pedagogning har bir xatti-harakatini tarbiyaning maqsadlari bilan qiyoslashni,
uning amalga oshirilishiga rejali tarzda va qunt bilan erishishni talab qiladi. Har
bir tarbiyaviy tadbiming qimmati uning aqli zaif o ‘quvchilar jamoasi hayotini
qanchalik boyitganligi, ishonchni shakllantirishga qanchalik yordam berishi bilan
o lchanadi. Afsuski, qator yordam chi m aktablarda tarbiyaviy tadbirlar
xo‘jako‘rsinga rejalashtiriladi. Bular oqibatda bolalarda qiziqish, jo‘shqinlik va hissiy
shakllanishning imkonini bermaydi. Yordamchi maktab o‘quvchilarini tarbiyalash
vositasi boigan faoliyatning barcha turlariga puxta yolnalish berilishi shart.
Yordamchi maktabda tarbiyaning hayot bilan, amaliyot bilan bogliqlik
tamoyili yetakchi tamoyil hisoblanadi. Buning mohiyati shundan iboratki,
tarbiyaga jamiyatning iqtisodiy va m a’naviy munosabatlarini, voqelikning
qadriyatlarini, axloqi va estetikasini tatbiq etishdan iborat. Yordamchi maktabda
o‘quvchilami moddiy ishlab chiqarish sohasidagi mehnatni, kasbni asosli
tarzda tanlashi o ‘qituvchilar, o‘quvchilar va ota-onalar tomonidan chuqur
anglab olinishi kerak. Ba’zan tarbiyaning turmush bilan bogliqligini tarbiyaviy
ish hamda yordamchi maktab o ‘quvchilarining unumli mehnati o ‘rtasida aloqa
o‘matishdangina iborat deb qaraladi. Ammo hayot unumli mehnatga qaraganda
ancha kengroq va mazmunliroq tushunchadir. Yordamchi maktab o‘quvchilarini
mehnat faoliyatining xilma-xil shakllariga jalb etayotganda bu narsani o ‘quvchilar
jamiyatga xizmat qilish maktabi, moddiy va m a’naviy m o‘l-ko‘lligi uchun
133
umumxalq kurashining tarkibiy qismi deb idrok ctishlari hamda g‘amxo‘rlik
qilishlari kerak. Qilinayotgan barcha tarbiyaviy tadbirlar hayotiy, ya’ni aqli
zaif bolalar bilan ular eshitgan, ko‘rgan narsalarga asoslangan tarzda olib
borilsa yaxshi samara beradi. Aks holda o ‘tkazilgan tadbirlar bolalar uchun
tushunarsiz narsa bolib qolishi mumkin.
Yordamchi maktab o ‘quvchilarini jamoada jam oa orqali va jam oa uchun
tarbiyalash tamoyili ham o ‘ziga xos o ‘ringa ega. Bu tamoyil tarbiya tizimining
jamiyat talablaridan kelib chiqadigan tamoyillaridan biri bolib, uning tabiati
ishlab chiqarish vositalariga munosabat, o ‘rtoqlarcha hamkorlik va o ‘zaro
yordam munosabatlari bilan xarakterlanadi.
Jamoa shunday mashq maydonidirki, unda shaxsning xilma-xil fazilatlari
mashq qilinadi va shakllanib boradi. Bizning pedagogikamiz ikki tomonlama:
tarbiyachi va tarbiyalanuvchi pedagogikasidan farqli uyushtirilgan korreksion
pedagogik jarayonni afzal ko‘radi. Birgalikda, bir maqsadni ko‘zlab tashkil
etilgan jam oa harakatlarida insonga nisbatan m um kin qadar ko‘proq
talabchanlik qilish, lekin shu bilan birga unga mumkin qadar ko‘proq hurmat,
mehribonlik bilan qarash kerak.
Shu tamoyilga amal qilib, yordamchi maktab o ‘qituvchilari o ‘quvchilar
bilan munosabatlarning shunday uslubi va tarzini tanlaydiki, aqli zaif
o ‘quvchilarning ruhini tushirmaydi, balki ularning kuchiga ishonch, erkinlik
beradi. Bu uslub ijobiy harakatlar va xulq-atvorga undaydi, o ‘z qadr-qimmati
va o ‘z xulq-atvori uchun mas’uliyat tuyglusini singdiradi. Timoq orasidan
kir qidirish, ikir-chikir gaplarga berilish bilan aloqasi bo‘lmagan talabchanlik
insonga nisbatan eng oliy hurmatdir. M umtoz pedagoglar ta ’biri bilan
ay tg an d a, insonga ish o nib yo n d ash ish kerak, b u n d a h a tto ayrim
tavakkalchilikka ham yo‘l qo‘yish mumkin. Pedagog o ‘quvchida ijobiy
fazilatlami tarbiyalashni nazarda tutib va shunga tayanib, ishonchga asoslanib,
insonni o ‘z-o‘zini tarbiyalash bilan shug‘ullanish ruhida tarbiyalaydi.
Tarbiyaviy ta ’sirning izchilligi, sistemaliligi, yaxlitligi va uzluksizligi
tam oyili ham tarbiyaviy tadbirlarning sam arador b o ‘lishida zaruriy
tamoyillardandir. Bu tamoyillarga amal qilish pedagogika tizimini shunday
qurishni taqozo etadiki, uning tarbiyaviy qismlari va elementlari bir-biri
bilan yonma-yon bolm asdan, yaxlit birlikni tashkil etishi kerak. Pedagogik
ta’siming biror tizimga ega emasligi tarbiyaviy ishga tamomila ziddir. Yordamchi
maktab o lquvchilariga nisbatan talablaming turlichaligi tarbiyaga ko‘p zarar
yetkazadi. Afsuski, amalda ko‘pincha shunday boladiki, aqli zaif o lquvchilar
oilada maktab tashabbusini qo‘llab-quvvatlashi u yoqda tursin, balki qarama-
qarshi ta ’sir ko‘rsatadi. Ba’zan o ‘qituvchilar orasida ham talablar birligi
ta ’minlanmaydi. Tarbiya ko‘plab kishilar ishtirok etadigan, uzoq muddatli
jarayondir. Shu sababli ularning ishida izchillikka erishish, davomiylikka rioya
qilish, aqli zaif o ‘quvchilarning tarbiyalanish darajasini, yaqin oradagi
rivojlanish zonasini o ‘z vaqtida aniqlash nihoyatda muhimdir.
134
Yordamchi maktablardagi o‘ziga xos tarbiyaviy tamoyillardan yana biri
maktab o ‘quvchilarining yosh va individual xususiyatlarini e ’tiborga olishdir.
Bu tamoyilni amalga oshirish o ‘quvchilar faoliyatining mazmun va shakllarini
ularning yoshi, hayotiy tajribasi, kuchi va imkoniyatlariga muvofiqlashtirishni
talab etadi. Ayni vaqtda har bir bola — bu o ‘ziga xos alohida dunyo. Shu
sababli tarbiya jarayoni ta’lim jarayoniga qaraganda ham ancha individual'
bo‘lishi kerak. Agar o ‘qituvchi muayyan paytdagi talab va qiziqishlarga tayanib,
ularni xulq-atvor va faoliyat motivlarining hal qiluvchi negizi boigan yangi
talablar va yangi qiziqishlami vujudga keltiradigan shakl va usullarini topa
olsa, bu maqsadga erishishi mumkin boladi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
