Maxsus pedagogika

Aqli zaif o‘quvchilami kasb-hunarga yo‘naltirish
1—3-sinflardagi qo‘l mehnati aqli zaif bolalarga kasb-mehnat ta ’limi 
berishning propedevtik (kirish) bo‘g‘ini hisoblanadi. Q o‘l mehnati darslarining 
kasb-mehnat tayyorgarligi bilan bog‘liqligini yordamchi maktab o ‘quvchilarida 
mehnat ta ’limiga hozirlikni shakllantirishdan iborat (7-rasm).
122

---

123
7-
ras
m. 
103-m
axs
us 
yo
rd
a
m
ch
i 
mak
tab-internatda 
5
-s
in
fd
a
 
(o
‘g
‘il
 
b
o
la
la
r
d
a
)
m
ehn
a
t 
dar
si
.

---

Yordamchi maktab o‘quvchilari dastlabki mehnat ko‘nikmalari, bilim va 
malakalarni hosil qiladilar. 0 ‘zlariga qulay boigan turli materiallar bilan 
ishlash usullarini o ‘zlashtiradilar, ularning xususiyatlari, asboblar bilan 
tanishadilar. Buyumlartayyorlashda ulaidan foydalanish mahoratini egallaydilar. 
Tolg‘ri ish holatini, o‘zlarining ishga boigan g‘ayratlarini boshqaradilar.
Oligofrenopedagog q o l mehnati darslarida doimo o ‘quvchilarga turli 
shakldagi mehnatga qiziqishni singdirib borishi lozim. T a’limning yakunlovchi 
bosqichi boigan uchinchi yilda endi muayyan ixtisoslarga qiziqish uyg‘otish 
ishlarini kuchaytirish va bu bilan o ‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish ishlarini 
boshlash mumkin. Keyinchalik o ‘quvchilar maktabda o ‘rganishi lozim boigan 
barcha kasblarning muhimligi, zarurligini qulay va qiziqarli shaklda ochib 
berishi zarur. Ana shu maqsadda maktab ustaxonalariga, korxonalarga ishlab 
chiqarish ekskursiyalari uyushtirish tavsiya etiladi. 0 ‘quvchilar bu yerda 
ommaviy ishlab chiqarish ishlari, o ‘z ota-onalarining mehnati bilan dastlabki 
tarzda tanishadilar.
Aqli zaif bolalarga ta’lim berishning muvaffaqiyati o‘quvchilaming o‘zlariga 
taklif etiladigan m ehnat topshiriqlarini o ‘zlashtirishga, olingan bilimlar 
asosida mashqlar bajarishga qanchalik tayyorligiga bogliq boladi. Bunday 
bolalar o ‘z psixologik rivojlanishlar xususiyati tufayli barcha ish bosqichlarini 
zarur darajada chuqur o ‘zlashtirmasligi mumkin. Yordamchi maktabning 
o ‘ziga xos xususiyati ta ’limning kirish yo‘nalishi yaqqol ifodalanishi bilan 
ajralib turadi, bunda har bir yangi bosqichdan oldin tayyorgarlik darajasi 
amalga oshiriladi.
Masalan, aqli zaif bolalar buyumni tayyorlashning butun jarayonini 
esda saqlab qololmasligi mumkin, shu sababli ish tushuntirib beriladi, ayrim 
usullar, operatsiyalar bo‘yicha namoyish qilinadi, bundan maqsad bola 
butun ish jarayonini yaxlit va har bir detalini alohida tasaw ur qila olsin.
Har bir usul alohida ko‘rsatib va tushuntirib berilgandan so‘ng bolalar 
dastlabki o ‘qituvchi kuzatuvi ostida, keyin o ‘zlari m ustaqil ravishda 
namunalar asosida tegishli mashqlar yoli bilan ishlab chiqaradilar.
Yangi ish usullarini o fcrganishda o ‘qituvchi endi o ‘rganilgan ish usullariga 
emas, balki bolalarning mavjud tajribasiga tayanadi. T a’limning propedevtikligi 
oddiy operatsiyalardan murakkablariga, yengil usullaridan qiyinlariga sekin- 
asta olishni nazarda tu ta d i.
Tuzatish va yo‘naltirish vazifasini hal qilishda o ‘qituvchi yetakchi rol 
o ‘ynaydi. 0 ‘quv-tarbiya jarayoni metodik jihatdan to ‘g‘ri yolga qo‘yilgan 
taqdirdagina aqli zaif o ‘quvchilarning psixofizik rivojlanishidagi kamchiliklarni 
muvaffaqiyatli tuzatish m umkin. Defektolog o ‘qituvchi o ‘z fanini, o ‘z 
o ‘quvchilarini yaxshi bilishi, o cquv m aterialini, t a ’lim m etodlarini, 
ko‘igazmali qollanm alam i, bolalarning har tomonlama rivojlanishiga yordam 
beradigan didaktik materialni sinchiklab tanlashi lozim. 0 ‘qituvchi o ‘quvchiga 
o ‘z shaxsi bilan ham ta’sir ko‘rsatadi (8-rasm).
124

---

125