Maxsus pedagogika

M ehnatning korreksiyalovchi va rivojlantiruvchi vazifasi aqli zaif
o ‘quvchilarning psixofizik rivojlanishidagi kamchiliklarini tuzatishda,
ularda ijtimoiy mehnat va maishiy k o‘nikma hosil qilish uchun zarur
bo‘lgan shaxsiy sifatlarni tarbiyalashda ifodalanadi.
M ehnat ta ’limiga doir, m ehnat ta ’limini takomillashtirishga qaratilgan 
bu m asalalarga lozim darajali e ’tib o r beriladi. Y ordam chi m aktab 
o ‘qituvchisi o lq u v ch ilard a m eh n a t to p sh irig ‘ining farqiga borishi, 
materiallar, buyum lar, asboblarning xususiyatlari va sifatini, m ehnat 
sharoitini tah lil qilishni, to p sh iriq n in g b orishini n azorat qilish va 
rejalashtirishni, o ‘qituvchining rejasiga, predm etli-texnologik kartaga 
muvofiq ravishda ishni bosqichm a-bosqich bajarganligi haqida hisobot 
berishni avj oldirishi lozim.
K orreksion ishlar m ehnat harakatlari, tadbirlari, m o ‘ljal olishni 
nazorat q ilish , k o n stru k tiv va tasviriy fao liy atn i riv o jla n tirish n i, 
harakatlar va natijalarning to ‘g‘riligini aniqlashni, tayyor buyum sifatiga 
baho berishni o ‘z ichiga oladi.
Q o‘l m ehnati darslari aqli zaif bola analizatorlari butun sistemasini 
mashq qildiradigan m ehnat m alakalarini hosil qilishga yordam beradi. 
Bu bilan yordam chi m aktab o ‘quvchilarining tevarak-atrofdagi olam
obyektlarini analitik idrok etishni faollashtirish va yaxshilash uchun 
har qanday m ehnat turida zarur b o ‘ladigan ko‘rish, sezish, eshitish, 
hid bilish, kinestezik tasavvurlarni shakllantirish uchun obyektiv shart- 
sharoitlar yaratiladi. Idrok etishning m o ‘ljal olish, tadqiqotchilik va
121

---

boshqaruvchilik vazifasi shakllanadi. Fikriy jarayonlar: tahlil qilish va sintez 
qilish rivojlanadi. O cquvchi bir xil materiallarni boshqalari bilan fakturasiyu 
shaklli miqdori bo‘yicha taqqoslab ko‘radi. Buning natijasida mantiqiy operatsiya 
bo‘lgan taqqoslash usullarini amaliy o ‘zlashtirish sodir bo‘ladi. M ehnat 
operatsiyasini ongli ravishda bajarish odatda buyumni fikran qismlarga ajratib 
chiqishni nazarda tutadi. Bu hoi ijrochilik operatsiyalari tartibini belgilashga 
yordam beradi — tahlil qilish usullari ishlab chiqiladi.
Detallardan buyumni yig‘ish, ayrim operatsiyalami yaxlit sistemaga 
birlashtirish sohasidagi faoliyat sintez qilishni rivojlantiradi, faol faoliyatga 
ko‘pgina tushunchalami kiritish hisobiga yordamchi maktab o ‘quvchilarining 
nutqi boyib boradi, o ‘quvchilar og‘zaki nutqni tuzish ko‘nikmalarini 
o ‘zlashtiradilar.
Bundan tashqari, oqilona tashkil etilgan mehnat harakatga doir turli- 
tuman mehnat malakalarini rivojlantirish imkonini beradi va yurak-tomir 
sistemasini mustahkamlaydi, to ‘g‘ri nafas olishni yaxshilaydi, aqli zaif 
o ‘quvchilarning motor-harakat sohasidagi turli buzilishlariga barham beradi. 
Maxsus maktab o ‘quvchilari orasida harakatlari buzilgan o ‘quvchilar ham 
uchrab turadi (harakatlami muvofiqlashtirishning buzilishi, falajning qoldiq 
hodisalari, harakatlarning patologik buzilishi), lekin bunday o ‘quvchilami 
ham mehnatga o lrgatish zamr. Harakat qilishga doir mehnat ko‘nikmalarini 
rivojlantirish ishlari aniq maqsadga qaratilgan va muntazam bo£lishi lozim. 
Shuning uchun ham oligofrenopedagog o ‘quvchilar bilan mashg‘ulotni 
tashkil etar ekan, har qanday holda har bir o lquvchi uchun ish sur’ati va 
maromini belgilashi, bajarilishi kerak bo‘lgan dastlabki ishlarni aniqlashi 
lozim boladi. Ayniqsa, ish usullarini to ‘g‘ri bajarishga alohida e ’tibor berish 
kerak, toki keyin yana o ‘quvchilarni qaytadan o ‘rgatishga ehtiyoj qolmasin. 
Ish harakatlarining aniq, yengil bolishini ishlab chiqish zarur. Jismoniy 
yuklamani, ayniqsa, ta’limning uchinchi yilida sekin-asta ko‘paytirib borish 
darkor.
Lekin mehnat o ‘z-o‘zidan tuzatuvchi ta ’sir ko‘rsatmaydi. Q o‘l mehnati 
darslarida yordamchi maktab o ‘qituvchisi psixofizik kamchiliklarini tuzatish, 
o ‘quvchilarning bilish imkoniyatlarini rivojlantirish uchun yaxshi shart- 
sharoitlar yaratib berishi lozim.
Q o l mehnati darslarida olib boriladigan korreksion-tarbiyalovchi ishlar 
ta ’lim va tarbiycJarayonini to‘g‘ri tashkil etish va boshqarishni taqozo etadi.