Maxsus pedagogika

Aqli za if bolalar
shaxsining o ‘ziga x o s xususiyatlari: aqliy yetishm aslik darajasi va
qoldiqlari, axloqiy tasavvurlar, tushunchalar, ijtimoiy motivlar, o ‘zlariga
tanqidiy qarashning y o ‘qligi bilan belgilanadi. 
Bunday qator nuqsonlarni 
to‘g‘rilash uchun q a t’iy reja asosida ish olib borish darkor. Nuqsonli 
bolalarni axloqiy tarbiyalash uchun quyidagi asosiy tam oyillarga rioya 
etish alohida aham iyatga ega:
1. M a’lum toifadagi nuqsonli bolalarga tegishli umumiy va individual 
xususiyatlami aniqlash uchun ularni atroflicha o ‘rganish. Birlamchi va 
ikkilamchi nuqsonlarni tahlil etish.
2. Nuqsonli bolalaming nisbatan saqlangan, kuchli imkoniyatlarini 
aniqlash va shunga tayangan holda ish olib borish.
3. Pedagogikjarayonning bolalardagi nuqsonlarni to‘g‘rilash va ularning 
o‘mini to‘ldirishga qaratilishi. Asosiy e ’tiborni tarbiyaga oson beriladigan 
ikkilamchi nuqsonlarga qaratish.
4. Turli toifa nuqsonlilarga alohida-alohida munosabatda bo‘lish, ayrim 
bolalarga individual yondashish.
Oligofrenopedagogikada aqli zaif bolalarni axloqiy tarbiyalash masalasi 
atroflicha ochib berilmaganligini inobatga olib, ular bilan olib boriladigan 
unum li ish u su lla rin i q id irib to p is h kerak. Y o rd a m c h i m a k ta b
o‘quvchilarining axloqiy tarbiyasi turm ush va faoliyatning turli sohalarida 
amalga oshiriladi. Aqli zaif bolalar oilada, tengdoshlari orasida, yordamchi 
maktablarda, ko‘chada axloqiy ta ’sirni sezadilar. Ko‘pincha bu ta ’sir 
axloqiy talablarga m onand bolm aydi. Yuksak axloqiy shaxsni surunkali 
tarzda, sobitqadamlik bilan tarbiyalash yordamchi maktabda, uyushgan 
bolalar jamoasida roly beradi. Yordamchi maktabda shaxsni har tom onlam a 
kamol toptirishga qaratilgan maxsus tuzatish — tarbiyaviy ishlar amalga 
oshiriladi. Y ordam chi m aktab o ‘qituvchilari, tarbiyachilari aqli zaif 
o‘quvchilarni hayotga, m ehnatga tayyorlar ekanlar, ularni har vaqt 
kamtar, halol, o ‘zlarining his-hayajonlarini jilovlab turishga, Vatanni 
sevishga, o'zi uchun va jam iyatim iz uchun m ehnat qilishga, odamlarga, 
atrof-muhitga nisbatan mehribon va g‘am xo‘r bolishga o ‘rgatadilar. Ana 
shu va boshqa m a’naviy fazilatlar axloqiy jihatdan tarbiyalangan shaxsga 
xos bo‘ladi. Yordamchi maktabning maxsus tarbiyaviy faoliyati ana shunday 
shaxsni tarbiyalashga qaratilgan b o ‘lib, u axloqiy tarbiyaning quyidagi 
vazifalarini hal etadi:
- axloqiy ongni, mustahkam axloqiy e ’tiqodni tarbiyalash;
- yordamchi maktab o ‘quvchilarining Vatanga, jamiyatga, mehnatga 
munosabatini anglab olishga qaratilgan axloqiy tuyg‘ularni tarbiyalash;
141

---

— o ‘quvchilarni tanqidiy fikrlashga o ‘rgatish;
— odob ko‘nikmalari va odatlarini tarbiyalash.
Axloqiy tarbiyaning asosiy maqsadi va vazifasi har bir bolada faol 
hayotiy nuqtai nazar hosil qilishdan iborat.
Yordamchi maktab tarbiyaviy ishining umumiy tizimida o ‘quvchilarda 
axloqiy xislatlarni tarbiyalash eng murakkab va shu bilan birga mas’uliyatli 
vazifadir. Chunki aqli zaif okquvchilarning ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok 
etish samarasi o ‘quvchilarda axloqiy xislatlar qanchalik tarbiyalanganligiga 
bog‘liq boladi.
Axloqiy tushunchalar odam xulqining m e’yori va malakalari, uning 
m ehnatga b o ‘lgan munosabati, intizomliligidadir. Bularning hammasi 
tarbiya natijasi, bolaga maktab, oila va atrofdagilarning murakkab va doimo 
ta ’sir etish natijasidir. Shuning uchun aqli zaif bolada m a’lum bir axloqiy 
sifatni vujudga keltirish maqsadida rejalashtirilgan, maqsadga qaratilgan 
maxsus pedagogik ta ’sirni tashkil qilish m uhim ahamiyatga ega. Aqliy 
nuqsonli bolalarni axloqiy tarbiyalashda yordamchi maktab oldida turgan 
vazifalardan biri — o'quvchilarning xulqida, o ‘qishida va m ehnatida 
intizomlilikni tarbiyalashdan iboratdir. Intizomlilik murakkab xislatdir. 
U ni shakllantirish bir necha bosqichda am alga oshiriladi. Kichik 
o ‘quvchilarda oddiy b o ‘ysunishdan tortib, katta o ‘quvchilarda xulq 
talablarini ongli ravishda bajarishdan iborat. Aqli zaif bolalarni axloqiy 
tarbiyalash tizim ini yaratishda defektologlarimiz bu bolalarning bilish 
imkoniyatlaridan kelib chiqadilar.
Yordamchi maktablardagi axloqiy tarbiyaning o ‘ziga xosligi aqli zaif 
bolalarning rivojlanish xususiyatlari, ya’ni ular bilish faoliyatlarining 
o ‘ziga xosligi, hissiy-iroda sohalarining rivojlanm aganligi, xarakter 
shakllanishining o ‘ziga xosligi bilan belgilanadi. Quyida shulaiga to‘xtalamiz.
Aqli zaif bolalar