Maxsus pedagogika

bilish faoliyatining 
buzilishi natijasida ularning 
tev arak -atro f bilan m unosabati qiyinlashadi. N atijada aqli zaif bola 
yordamchi maktabga qabul qilinishida yetarli darajada axloqiy tajribaga ega 
bo 4lmaydi. U haqiqatni bilishda ularni tushunib yetmaydi, kishilar va 
ijtimoiy hayot voqealari o ‘rtasidagi m unosabatni tushunm aydi. Xulq- 
atvor norm a va qoidalarini tahlil qilish uchun yetarlicha axloqiy tasaw ur 
va tushunchalarga ega bolm aydi. Shuning uchun u o ‘z xulq-atvorini 
atrofdagilar xulq-atvori bilan taqqoslay olmaydi. U yoki bu m uom alaning 
oqibatini o ‘zicha aniq tasaw ur etolmaydi. Axloqiy istaklarga to ‘g‘ri baho 
bera olm aydi. B ularning ham m asi aqli zaif bolalarning x ulq-atvor 
normalari buzilishiga, axloqiy nojo‘ya qiliqlar qilishiga olib keladi. Lekin 
yordamchi maktab ta ’limi jarayonida yuqoridagi bu nuqsonlar nisbatan 
imkon qadar tuzatilib boradi. Aqli zaif bolalarning tafakkuri, nutqiy 
qiziqishlari bilan birga axloqiy sifatlari ham takom illashib boradi. 
Yordam chi m aktabni bitirish arafasida aqli zaif bolalar hayotda o ‘z
142

---

o lrinlarig a ega b o ‘la b o sh la y d i. J a m o a d a x u lq -a tv o r n o rm a s in i 
o‘zlashtiradilar. Shundan e ’tiboran bu bolalarda m ehnatga nisbatan to ‘g‘ri 
munosabat ham shakllana boshlaydi.
Aqli zaif bolalardagi o ‘ziga xos hissiy-irodaviy sifatlar ham ularni axloqiy 
tarbiyalashda qiyinchilik tug‘diradi. Shuning uchun oligofrenopedagog 
o‘quvchilarning individual xususiyatlarini bilgan holda ularning har biriga 
alohida yo‘l tutishi lozim. M a’lumki, turli nuqsonli bolalaming hissiy- 
irodaviy sohalari bir-birlariga to ‘g ‘ri kelmaydi. Birovlari to itin ch o q , 
uyatchan, kamgap, yigioqi bolsalar, birovlari shaddot, qaysar, bezbet, 
uyatsiz bo‘ladilar. Albatta, bulam ing har biriga o ‘zicha munosabat kerak. 
Bunday holda individual ish rejasini belgilash talab etiladi. Ba’zan bolalarni 
haddan tashqari avaylab-asrash kerak b o ‘lsa, b a’zan haddan tashqari 
qattiqqollik oqibatida qatorsalbiy xislatlar shakllanib boradi. Ba’zi oilalarda 
esa bolalar o lqiy olmaydi, bola nuqsonga ega boiganligi sababli ayash qabilida 
ish tutadilar. Natijada bolalarda mehnatga nisbatan salbiy axloqiy xislatlar 
shakllanib boradi. Bularni faqat bolaga nisbatan to‘g‘ri munosabatda bo‘lish, 
uning individual xususiyatlarini chuqurroq o ‘rganish bilan yo‘qotish 
mumkin.
H issiy-irodaviy k a m c h ilik la r bilan b o g ‘langan axloqiy tarbiya 
qiyinchiliklarini yo‘qotish maqsadida aqli zaif bolalarni ishlab chiqarish va 
jamoa orasida ijtimoiy foydali mehnatga jalb etish katta ahamiyatga ega.
Aqli z a if b o lala r xarakteridagi k a m c h ilik la r ham ular axloqiy 
tarbiyasida m a’lum qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. Xarakter — bu hayotiy 
ta’sir va tarbiya natijasida to ‘plangan va m ustahkam langan kishilar xulq- 
odati va aniq m un o sabat uslubidir. K ishining individual xarakter 
xususiyatlari ijtimoiy sharoit ta’siri ostida uning hayoti va tarbiyasida vujudga 
keladi. U yoki bu kishi xarakterining asosiy sifati qanday bo ‘lishini 
sharoitning o ‘zi belgilaydi. M aktabni hayot bilan bog1 lash, xilma-xil 
faoliyat turlarini tashkil qilish asosida bola xarakterini shakllantirish 
mumkin.
Oligofrenopedagogikada axloqiy tarbiyaning quyidagi qator tamoyillari 
mavjud. Bularga axloqiy tarbiyaning maqsad sari yo‘nalganligi, hayot 
bilan bog‘lab olib borilishi, jam oa uchun va jam oa orqali tarbiyalash, 
bolaning shaxsiga nisbatan hurmat va uning xulqiga nisbatan talabchanlik, 
tarbiyaning yagona bir butun jarayon ekanligi, axloqiy tarbiyada onglilik 
va izchillik, bolalam ing yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olish 
va boshqalar kiradi.