Maxsus pedagogika

Darsga qo‘yilgan davr talablari
Hozirgi kunda yordamchi maktablarda dars 2 xil yo‘nalishda: 
an’anaviy,
interfaol 
tarzda olib boriladi.
A n’anaviy dars olib borish bu shu kungacha oliladigan dars jarayonlari 
kabi olib boriladi. Interaktiv, ya’ni interfaol yo‘nalish yangi pedagogik 
texnologiyaga asosan olib boriladi. Bunda darsda o‘qituvchi emas, o ‘quvchilar 
faol, amaliy ishtirok etadilar. Yordamchi maktabda o ‘quvchilarga beriladigan 
fanlar asosidagi bilimlar, u ularning e ’tiqodlariga aylanishi o ‘ta muhimdir. 
Y ordam chi m aktab o ‘quvchilarining aqliy qobiliyatlarini korreksion 
rivojlantirish davr talabidir. Yordamchi maktab o ‘quvchilari barcha fanlardan 
olgan nazariy bilimlarini amaliyotda q o llay olish, faoliyatlarini faollashtirish 
va ko‘nikma, malaka hosil qilish lozimdir. Ular o ‘zlarining ko‘rgan- 
kechirganlarini sabab-oqibat qonuniyatlarini anglab yetish va hayotga tatbiq 
qila olishi o ‘ta m uhim . Yordamchi m aktabda o ‘quvchilarga individual 
yondashish shu boisdan ham ta ’lim jarayonining muhim talabidir.
Yordamchi maktabda o ‘qitishdagi individual yondashish faqat mashq 
ishlarida emas, balki o ‘quv jarayonining ham m a bosqichlarida: yangi 
materialni o ‘tishda, mustahkamlashda va takrorlash la rda ham, uy vazifasini 
tuzishda va darsdan tashqari q o ‘shim cha mashg‘ulotlarda ham amalga 
oshirilishi zarur.
Hozirgi davrda ta’lim-tarbiya jarayonlarida pedagogik texnologiyani qollash 
bilan uzviy boglab olib borish, tanqidiy flkrlovchi shaxsni tarbiyalashdek 
muhim vazifani kutmoqda. Hozirgi kun amaliyotiga tatbiq etilayotgan yangi 
o ‘qitish tizimini qat’iyan ilmiy asoslangan maxsus pedagogika tizimiga 
aylantirish davr talabidir, zero ijtimoiy tajriba elementlari — bilim, ko‘nikma 
va malaka ijodiy faoliyat tajribalari — maxsus maktab pedagogika tizimi 
doirasida, milliy urf-odatlar, milliy qadriyatlami qollagan holda korreksion- 
p e d a g o g ik ish m a z m u n in i ta k o m illa s h tir is h m ax su s m a k ta b
oligofrenopedagoglari oldida turgan dolzarb, asosiy vazifadir.
Yordamchi m aktabda ta ’lim jarayonida ta ’lim mazm unining yangi 
loyihasini, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni q o lla s h zarurati vujudga 
keldi.
7 - 3 3
97

---

Pedagogik texnologiya shunday bilim lar sohasiki, ular vositasida 
oligofrenopedagog faoliyati yangilanadi. 0 ‘quvchilarda hurfikrlilik, 
insonparvarlik, vatanparvarlik tuyg‘ulari tizimi shakllantiriladi. Davr talabi -
«shaxs manfaati va ustuvorligi» maxsus ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilishning 
asosiy omillaridan biri ekan, buni amalga oshirishda pedagogik texnologiya 
kerakli omil bolib xizmat qiladi.
Yangi pedagogik texnologiya deganda ishlab chiqarish mahsulotini 
tayyorlash jarayoni, bu jarayonni am alga oshirish vositalari, qurol- 
uskun alari, jaray o n ish tiro k ch ilarin in g harakatlari tarzi, bir-biriga 
munosabati majmuasi tushuniladi. «Texnologiya» tushunchasi texnikaviy 
taraqqiyot bilan b o g liq b o ig an holda fanga 1872-yil kirib kelgan. U ikki 
so‘zdan: «texnik» — san’at, hunar va «loges» — fan so‘zlaridan tashkil 
topib, hunar fani m a’nosini anglatadi.
Pedagogik texnologiya - ta ’lim shakllarini optimallashtirish maqsadida 
h a m d a u la rn in g o ‘z aro t a ’sirini in o b a tg a olib o ‘q itish va bilim
o ‘zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va q ollashning 
tizimli uslubidir (Y U N ESK O ).
1) Dars — ta ’lim berish, rivojlantirish va tarbiyalash funksiyalarining 
kom pleks tarzda am alga oshirilishini nazarda tutadi. O lquvchining 
shakllanishiga doir barcha jihatlarga ta ’sir o ‘tkazadi. Shaxsning bilimlarini 
oshiradi, aqliy qudrati va qobiliyatlarini rivojlantiradi, dunyoqarashini, 
ax lo q iy , e ste tik q o b iliy a tla rin i, iro d av iy fa z ila tla rin i, m e h n a tg a
munOvSabatini shakllantiradi.
2) Dars o ‘tishiga, shakliga ko‘ra sistema bo‘yicha olib boriladi: muayyan 
boshlanishdan, darslarning m aqsadlari va vazifalarini belgilashdan, 
m aterialni tushuntirish, m ustahkamlash va takrorlashdan, uyga vazifa 
berishdan iborat bo ladi. Darsning qismlari o ‘zaro bir-biri bilan boglangan 
bo lish i, biridan keyin ikkinchisi o ‘tishi kerak.
3) Dars o ‘qitish tamoyillariga muvofiq b o lad i: u tarbiyaviy ta ’sir 
o ‘tkazadi, ilmiy tushunish uchun qulay hisoblanadi, o ‘quv materialining 
puxta va ongli tarzda o ‘zlashtirilishiga, malaka, ko‘nikmalar shakllanishiga 
imkon beradi.
4) Dars m azm uni o ‘quv dasturiga muvofiq b o lib , u boshqa darslar 
sistem asidagi b o ‘g ‘in la rn i q am rab o ladi. Ilgari, q a n a q a m azm u n
o ‘rganilgani va bu darsdan keyin nimalarni o ‘rganishlari kerakligini hamisha 
esda tutish shart. Faqatgina esda tutish va bilish emas, balki bajargan ishi 
o ‘quv faoliyati davom ida keyinchalik o ‘rganilishi lozim b o ig a n b a’zi 
g‘oyalar bilan oldindan tanishtirib ketish tendensiyasini vujudga keltirishi 
kerak.
5) Darsga tayyorgarlik ko‘rish va uni o ‘qitish ch o g ld a , o ‘qitish va 
tarbiyalashga n isbatan zam onaviy psixologik-pedagogik va uslubiy 
yondashish hisobga olinadi.
98

---

0 ‘qituvchi, shuningdek, maktabdagi muayyan vaziyatni: jihozlarni, 
texnikaviy vositalarni, mahalliy, ijtimoiy va tabiiy shart-sharoitlarni va 
boshqa narsalarni ham hisobga oladi.
Dars o ‘tishga tayyorgarlik va uni o ‘tish muvaffaqiyatli sinf dars sistemasi 
sharoitida o ‘quv jarayonini tashkil etish asoslarini tushuntirib berolganligi 
bilan belgilanadi.
Har qanday darsda maqsad va vazifalar ko‘zda tutiladi. Ta’lim berish 
maqsadlari alohida ajratiladi. Dars hozirgi zamon talabini, tarbiyaviy maqsad 
va vazifalarini ham o‘z ichiga oladi. Ular o‘quv materialining mazmuni bilan 
ham, shuningdek, maktab o‘quvchilari shaxsini tarbiyalash va kamol toptirishga 
qaratilgan umumiy maqsadlar bilan ham belgilanadi. Tarbiyaviy vazifalar 
o‘quvchilaming axloqiy, irodaviy, intellektual, uzluksiz jarayoni hisoblanadi.
Har qanday dars o ‘quvchining ijobiy fazilatlarini shakllantirishga faol 
yordam berishi shart.
Bunda darsning ta ’lim berish jihati, uning m azm uni, tashkil etilishi 
o ‘quv faoliyatining muayyan tarbiyaviy yo‘nalishini vujudga keltiradi.
0 ‘qituvchi aniq tarbiyaviy vazifalarni belgilaydi. M asalan, mashq 
qilish, ijodiy yondashish.
Darsda ta ’lim berish o ‘quvchilarning shaxsiy tajribalariga tayanib ish 
ko‘rishni talab qiladi. Agar material o ‘quvchilar shaxsiy boyligiga aylanib 
qolgan bilim lar bilan bog‘langan, agar u mahalliy tabiiy va ijtimoiy 
hodisalar bilan a lo q a d o r b o ‘lsa, o ‘q u v ch ilar u ch u n uni o ‘rganish 
osonroq, qiziqarliroq, tushunarliroq b o ‘lar edi. Shaxsiy tajribaga tayanish 
darsni muvaffaqiyatli o ‘tkazishning m uhim shartidir.
0 ‘quvchilarni o ‘qishga, m ustaqil ravishda bilim larni egallashga 
o‘rgatish um um iy jihatdan emas, balki har bir darsda muayyan tarzda 
hal etiladi. Bu eng m uhim vazifalardan hisoblanadi.
Jamoa, guruh shaklida va individual tarzda ishlashni mohirlik bilan 
qo‘shib olib borish darsni tashkil etishda asosiy m asala hisoblanadi. 
0 ‘quvchi o ‘quv topshiriqlarini tashkil eta olishi, shakllantira bilish va 
bajara olishi uchun uni jam oa bo‘lib ham, individual tarzda ham ishlashga 
o‘rgatish m uhim ahamiyatga ega.