Maxsus pedagogika

Aqli  zaif o‘quvchilami  kasb-hunarga  yo‘naltirish
1—3-sinflardagi  qo‘l  mehnati  aqli  zaif  bolalarga  kasb-m ehnat  ta’limi 
berishning propedevtik (kirish) bo'g'ini hisoblanadi. Qo'l mehnati darslarining 
kasb-mehnat tayyoigarligi bilan bog‘liqligini yordamchi maktab o'quvchilarida 
m ehnat  ta ’limiga  hozirlikni  shakllantirishdan  iborat  (7-rasm).
1 2 2

---

123
7
-r
a
sm
. 
1
0
3
-m
a
x
su
s 
y
o
rd
a
m
ch
i 
m
a
k
ta
b
-i
n
te
rn
a
td
a
 
5-
si
n
fd
a 
(o
‘g
‘il
 
b
o
la
la
rd
a)
m
eh
n
a
t 
d
a
rs
i.

---

Yordamchi  maktab  o‘quvchilari  dastlabki  mehnat  ko‘nikmalari,  bilim va 
malakalami  hosil  qiladilar.  0 ‘zlariga  qulay  bo ‘lgan  turli  materiallar  bilan 
ishlash  usullarini  o ‘zlashtiradilar,  ulam ing  xususiyatlari,  asboblar  bilan 
tanishadilar. Buyumlar tayyorlashda ulardan foydalanish mahoratini egallaydilar. 
T o‘g‘ri  ish  holatini,  o ‘zlarining  ishga  bo‘lgan  g‘ayratlarini  boshqaradilar.
Oligofrenopedagog  qo‘l  mehnati  darslarida  doimo  o ‘quvchilarga  turli 
shakldagi mehnatga qiziqishni singdirib borishi lozim. T a’limning yakunlovchi 
bosqichi bo‘lgan  uchinchi yilda endi  muayyan ixtisoslarga qiziqish  uyg‘otish 
ishlarini  kuchaytirish  va  bu  bilan  o ‘quvchilami  kasbga  yo‘naltirish  ishlarini 
boshlash mumkin. Keyinchalik o ‘quvchilar maktabda o‘rganishi lozim bo‘lgan 
barcha  kasblaming  muhimligi,  zarurligini  qulay  va  qiziqarli  shaklda  ochib 
berishi zarur. Ana shu maqsadda maktab ustaxonalariga, korxonalarga ishlab 
chiqarish  ekskursiyalari  uyushtirish  tavsiya  etiladi.  0 ‘quvchilar  bu  yerda 
ommaviy ishlab chiqarish ishlari, o ‘z ota-onalarining mehnati bilan dastlabki 
tarzda tanishadilar.
Aqli zaif bolalaiga ta’lim berishning muvalfaqiyati o'quvchilaming o‘zlariga 
taklif  etiladigan  m ehnat  topshiriqlarini  o ‘zlashtirishga,  olingan  bilimlar 
asosida  mashqlar  bajarishga  qanchalik  tayyorligiga  bog‘liq  bo'ladi.  Bunday 
bolalar o ‘z psixologik rivojlanishlar xususiyati tufayli barcha ish bosqichlarini 
zarur  darajada  chuqur  o ‘zlashtirmasligi  mumkin.  Yordamchi  maktabning 
o ‘ziga  xos  xususiyati  ta’limning  kirish  yo‘nalishi  yaqqol  ifodalanishi  bilan 
ajralib  turadi,  bunda  har  bir  yangi  bosqichdan  oldin  tayyorgarlik  darajasi 
amalga oshiriladi.
Masalan,  aqli  zaif  bolalar  buyumni  tayyorlashning  butun  jarayonini 
esda saqlab qololmasligi  mumkin,  shu sababli  ish tushuntirib beriladi,  ayrim 
usullar,  operatsiyalar  bo‘yicha  namoyish  qilinadi,  bundan  maqsad  bola 
butun  ish jarayonini  yaxlit  va  har  bir  detalini  alohida  tasaw ur  qila  olsin.
Har bir  usul  alohida  ko‘rsatib  va  tushuntirib  berilgandan  so‘ng  bolalar 
dastlabki  o ‘qituvchi  kuzatuvi  ostida,  keyin  o ‘zlari  m ustaqil  ravishda 
namunalar  asosida  tegishli  mashqlar  yo‘li  bilan  ishlab  chiqaradilar.
Yangi ish usullarini o'rganishda o ‘qituvchi endi o ‘rganilgan ish usullariga 
emas, balki bolalarning mavjud tajribasiga tayanadi. T a’limning propedevtikligi 
oddiy operatsiyalardan  murakkablariga,  yengil  usullaridan qiyinlariga sekin- 
asta o ‘tishni nazarda tu ta d i.
Tuzatish  va  yo‘naltirish  vazifasini  hal  qilishda  o ‘qituvchi  yetakchi  rol 
o ‘ynaydi.  0 ‘quv-tarbiya jarayoni  metodik jihatdan  to‘g‘ri  yoMga  qo‘yilgan 
taqdirdagina aqli zaif o ‘quvchilaming psixofizik rivojlanishidagi kamchiliklami 
muvaffaqiyatli  tuzatish  m umkin.  Defektolog  o ‘qituvchi  o ‘z  fanini,  o ‘z 
o ‘quvchilarini  yaxshi  bilishi,  o ‘quv  m aterialini,  ta ’lim  m etodlarini, 
ko‘igazmali qo‘llanmalami, bolalarning har tomonlama rivojlanishiga yordam 
beradigan didaktik materialni sinchiklab tanlashi lozim. 0 ‘qituvchi o ‘quvchiga 
o ‘z shaxsi  bilan  ham   ta’sir ko‘rsatadi  (8-rasm).
124

---