Maxsus pedagogika

1. 
Yangi  mavzuni  dastlabki  o‘qitish  darsi.  Bu  darsning  asosiy  didaktik 
m aqsadi,  o ‘quvchilarning  yangi  bilim lar  bilan  qurollanishi,  yangi 
materialni  o ‘qishi  va  tushunishi  hisoblanadi.  Bunday  darsning  ko‘p  vaqti 
yangi  bilimlami  tushuntirishga  qaratiladi.  0 ‘quvchilar  bilimini  tekshirish 
va qaytarish bu darslarda chegaralangan holda olib boriladi.
Pedagogik adabiyotlarda yangi materialni tushuntirish masalasiga katta 
e’tibor  beriladi.  V.L.Strezikozin  yordamchi  maktablarda  ham  qo‘llanishi 
m um kin  b o ‘lgan  o ‘quvchilar  tom onidan  yangi  m avzuni  tashkiliy 
o ‘zlashtirishning  qiziqarli  chizmasini  keltiradi.  Darsning  butun  mavzui 
bo‘yicha  yangi  material  katta  bo‘lmagan  elementlaiga  bo‘linib,  ulardan 
har  biri  o ‘quvchilar  batamom  tushunmagunlaricha  o ‘rganiladi.  0 ‘quv 
materialining  har bir o ‘zlashtirilgan qismi  tezda qaytariladi,  bunga qanoat
92

---

hosil  qilingandan  keyingina,  ya’ni  o ‘quvchilarning  ushbu  materialni 
o‘zlashtirganlaridan  keyin  o ‘qituvchi  keyingi  qismni  tushuntira  boshlaydi. 
Bu  yangi  bilimni  eng  oddiy  o ‘zlashtirish  deb  ataladi.
Yangi  bilim ni  o'zlashtirishning  bu  usuli  yordam chi  m aktablar 
amaliyotida  qo‘llaniladigan  dasturlashtirilgan  darsga  olib  keladi.  Ishni 
shunday tashkil etishning afzalligi,  bilimni elementar o ‘zlashtirish ayrim 
o ‘quvchilar bilimida uzilishlar paydo bo‘Iishining oldini oladi.  Shu bilan 
birga,  bu  o ‘qituvchi  uchun  ishning  har  bir  bosqichidagi  natijalarni 
aniqlash imkonini berib,  ularni hisobga olgan holda materialning keyingi 
qismini o ‘qitishga o ‘tiladi.  Bundan tashqari,  o ‘qituvchi yangi  materialni 
to ‘la  o ‘zlashtira  olmagan  o ‘quvchilarga  o ‘z  vaqtida  yordam  ko‘rsatib, 
ayrim  o ‘quvchilarga  nisbatan  individual  munosabatda  bo‘ladi.  Buning 
ijobiy tom oni  yana shundaki,  o ‘quvchilar faqat  o ‘qituvchini  tinglabgina 
qolmay,  balki  o ‘zlari  mustaqil  ravishda  amaiiy  mashg‘ulotlarni  bajarib, 
darslik  bilan  ishlaydilar.  Bu  o'rganilayotgan  masala  bo‘yicha  bolalarga 
amaiiy  harakatlar  usulini  egallashga  yordam  beradi  (ular  q o ‘yilgan 
savolga  javob  uchun  material  topib,  uni  ajratadilar,  taqqoslaydilar, 
tasniflaydilar).  Shunday  qilib,  o'qituvchi  o'qitishning  ikki  tom onlam a 
boshqarib  turish  imkoniga  ega  bo‘ladi:  bir  tom ondan,  tushunish  va 
tasavvur  etishning  shakllanishi,  boshqa  tom ondan,  bolalarda  bilishga 
b o ‘lgan  h a ra k a tn in g   riv o jlan ish i.  Bu,  sh u b h a siz ,  o ‘q itish n in g  
rivojlantiruvchi  tamoyilini  amaiiy  jihatdan  amalga  oshirish  imkonini 
beradi.
Yordamchi  maktablarda  yangi  mavzuni  dastlabki  o ‘zlashtirish  darsi 
uncha katta bo‘lmagan materialga ega.  Shuning uchun o‘quvchi ko‘nikma 
va malakasini jamlash  uchun  olingan bilim bo‘yicha qayta  mashq qilish 
imkoniyatiga  ega.  0 ‘qituvchining  tushuntirishi  bilan  o ‘quvchilarning 
mustaqil  ishlarining  qo‘shib  borilishi  quyidagi  tarzda  tuzilishi  kerak.
0 ‘qituvchi  darsni  yangi  m avzuni  tushuntirish  bilan  boshlaydi, 
shundan  keyin  olingan  bilimni  mashqlar  yordamida  mustahkamlash 
maqsadida  o ‘quvchilarning  mustaqil  ishlarini  tashkil  qiladi.
0 ‘qituvchi  o ‘quvchilarga  taqqoslash  uchun  bir  qancha  misollar 
keltirib,  suhbat  yordamida  o‘quvchilarni  xulosa chiqarishga  olib  keladi.
Bunday  darslar o ‘quvchilarning  aqliy  rivojlanishiga  yordam  beradi, 
chunki  ularga  tahlil,  tasnif,  taqqoslash  va  umum lashtirishni  mashq 
qildiradi. Bu esa ulaming nutqlaridagi asosiy nuqsonlami tuzatishga imkon 
beradi.