Maxsus pedagogika

188

---

Savollar
1.
  Yordamchi  maktabda sinfdan  tashqari qanday ish  turiari bor?
2. Yordamchi maktabda sinfdan tashqari ishlaming tarbiyaviy ahamiyati nimadan 
iborat?
3.  Maktabdan tashqari ishlami tashkil etishda qanday qiyinchiliklar uchraydi?
Pedagogik  mahorat
H ar  bir  pedagog  o ‘z  mehnati  va  bolalarni  sevishi  kerakligini  o‘tmish 
pedagoglari ham ko‘p takrorlaganlar. Yordamchi maktabda oligofrenopeda- 
gogning  aynan  mana  shu  ikki  sifati  o‘z  mehnatining  ustasiga  aylanishiga, 
pedagogik  mahoratni  egallashiga yordam beradi.
Oligofrenopedagogning  pedagogik  mahorati  bir  qator  komponent- 
lardan  tarkib  topadi.  U m um iy  pedagogika,  um um iy  psixologiya, 
oligofrenopedagogika,  oligofrenopsixologiya,  oligofreniya  klinikasi 
bo‘yicha ilmiy bilimlarni, ya’ni kasbiy bilimlar,  kasbiy qobiliyat, pedagogik 
etika va pedagogik texnikani o ‘z ichiga oladi.  Oligofrenopedagoglar maxsus 
maktabda o‘zlarining tinimsiz mehnat  faoliyatlari jarayonida o ‘z ishlarining 
chinakam  ustalariga  aylanadilar.
Pedagogik  m ahorat  —  bu  avvalo  oligofrenopedagogga  pedagogik 
vaziyatni  hozirgi  zamon  maxsus  maktabi  oldida  turgan  milliy-g‘oyaviy 
pedagogik vazifalarga muvofiq tarzda  hal  etish  imkonini beradigan kasbiy 
bilim,  ko‘nikma  va  malakalarni  egallashdir.
Pedagogik  m ah o ratn ing   nazariy  asosi  kasbga  oid  bilim lardir. 
Oligofrenopedagog  oliy  o ‘quv  yurtidayoq  ilmiy  bilimlar  tizimini  puxta 
egallab olishi  kerak.  Pedagogik mahoratni egallashda maxsus psixologiya, 
maxsus pedagogika, oligofreniya klinikasiga doir bilimlar katta rol o ‘ynaydi. 
Fan  asoslarini  yaxshi  egallagan  ayrim  oligofrenopedagoglar  sinf  bilan 
aloqa o ‘mata olmaydilar, o'quvchilar bilan to ‘qnashuvlarga duch keladilar. 
0 ‘quvchilar darsdan qochib ketishga, darsga kirmaslikka bahona izlaydilar. 
Bularning  barchasi  oligofrenopedagog  tarbiyaviy  jarayon,  tarbiyaviy 
malakalar haqida yetarli darajada bilimlarga ega emasligidan dalolat beradi.
Pedagogik  mahoratni  egallash  uchun  oligofrenopedagogga  faqat  o ‘z 
p re d m e ti  y u z a sid a n   b ilim la rg a   ega  b o ‘lish i  k ifo y a  q ilm a y d i. 
O ligofrenopedagog  maxsus  psixologiya,  maxsus  pedagogikaga  doir 
bilimlarni  o'zlashtirishi  va  ularni  muntazam  to‘ldirib  borishi  kerak.
Ilmiy  maxsus  psixologik-pedagogik  bilimlar  tizimining  mavjudligi 
o ‘qituvchiga  faqat  o ‘z  sinfmi  ham da  ayrim  o‘quvchilarni  o ‘rganish  va 
ularga  to ‘g‘ri  tavsiyanoma  berishdangina  emas,  balki  bolalar jamoasi  va 
uning har bir a ’zosining  rivojlanish  istiqbollarini  ham  belgilash  imkonini 
beradi.
189

---

M axsus  m aktablarda  oligofrenopedagog-tarbiyachining  am aiiy 
faoliyati  bu  ko'plab  pedagogik  vazifalarini  o ‘z  vaqtida  kechiktirmay 
hal qilishdir.  0 ‘zining kasbga doir bilimlaridan mohirona ijodiy foydalana 
olgan  oligofrenopedagog  o ‘z  vazifasini  m uvaffaqiyatli  hal  etishi 
m um kin.
Oligofrenopedagog  o ‘zining  pedagogik  mahoratini  egallash  uchun 
o ‘quvchini korreksion-rivojlantirish va shakllantirishning hozirgi bosqichda 
nimalarga  erishmoqchi  ekanligini  aniq  tasaw ur  qilishi  lozim.  Bunda  u 
milliy  g‘oya  va  tarbiyaning  umumiy  maqsadlariga  asoslanishi  bilan  bir 
vaqtda  tarbiyaning  birinchi  galdagi  vazifalarini  aniqlash,  yuzaga  kelgan 
pedagogik  vaziyatda  maxsus  psixologik-pedagogik  bilimlarni  qo'llashni 
talab qiladi.
Tarbiyaviy  ishda  maqsadga  qat’iy  va  zo‘r  g‘ayrat  bilan  intilish  talab 
qilinadi.  Biz nimaga erishmoqchi bo‘Iganligimizni bilishimiz va buni hech 
qachon  unutmasligimiz  kerak.
Ammo  maxsus  pedagogika,  maxsus  psixologiyaga  doir  bilimlar  ba’zan 
yordamchi maktabda muayyan tarbiyaviy lahzalarda yuzaga keladigan barcha 
vazifalarga tayyor javoblar bera  olmaydi.Oligofrenopedagogning  faoliyati  — 
ijodiy  faoliyat  va  aynan  bilimlarni  ijodiy  qo‘llash  mohir  pedagogning 
o ‘zigaxos  xususiyatini  ko‘rsatib  turadi.  Pedagoglarga  bir  xil  qolipda 
ishlash  uchun  ko‘rsatma  berilmaydi.  Chunki  maxsus  maktabda  turli  xil 
tashxisga,  o‘ziga  xos xususiyatga  ega bo'lgan  bolalar  o‘qiydilar.  Shu bois 
doim o  ularga  o ‘zingiz  boshqarm oqchi  b o ‘lgan  psixik  hodisalarning 
qonuniyatlarini  o ‘rganish  va  shu  qonunlami  hamda  ularni  qo‘llamoqchi 
bo‘lgan  muhitlarni  nazarda  tutib  ish  ko‘ring,  deb  aytamiz...
Faqat mana shu muhitlarning hamda yordamchi maktab tarbiyalanuv- 
chilari  shaxsining  bunday  o ‘ta  xilm a-xilligida  qandaydir  umum iy 
ko‘rsatmalar berish  mumkin  emas.  M ana shuning uchun  ham  biz  oligo- 
frenopedagoglarda  yordamchi  maktabda  o ‘quvchilami  imkoni  boricha 
o ‘rganishni,  o'quvchilarni  o ‘rab  turgan  muhitni,  turli  pedagogik  tarixni, 
sharq  mutafakkirlarining  tarbiyaga  oid  qarashlari,  hadislar  va  boshqa 
pedagogikaga  oid  manbalardan  foydalanishni,  bu  maqsadga  erishish  sari 
og‘ishmay  borishni  maslahat  beramiz.
Yordamchi maktabda oligofrenopedagog faoliyat jarayonida o ‘ta xilma- 
xil  kasbiy  va  shaxsiy  sifatlarini  namoyon  qiladi.  Bu  sifatlar bir-biri  bilan 
uzviy  bog‘langan  va  o ‘qituvchining  amaiiy  faoliyatida  bir butun  sifatida 
yuzaga  chiqadi.  Shaxsiy  sifatlar,  maxsus  bilimlar  va  kasbiy  tajribaning 
murakkab  ham da  ko'p  qirrali  birikmasini  pedagogik  qobiliyatlar  deb 
atash  qabul  qilingan.
Pedagogik  qobiliyatlarning  shakllanishiga  oligofrenopedagoglarni 
tayyorlab  yetishtiradigan  oliy  o ‘quv  yurtida  ta’lim-tarbiya jarayoni  katta 
ta ’sir  ko'rsatadi.
190

---

A m m o  h a r  b ir  b o ‘lajak   o ‘q itu v c h i-d e fe k to lo g   va  m aklalula 
ishlayotgan  oligofrenopedagog  o ‘zlarida  pedagogik  qobiliyatni  o'stinsli 
uchun  zo‘r  ishtiyoqni  namoyon  qilishlari  kerak.  Pedagoglik  qobilivati 
pedagog  faoliyatining  shartigina  emas,  balki  natijasi  hamdir.
Pedagoglik  mahorati  o ‘qituvchida pedagoglik  odobi  (nazokati)ning 
mavjudligi  bilan  xarakterlanadi.  0 ‘qituvchining  um um iy  m a ’naviy 
tarbiyalanganligi  pedagoglik  odobining asosidir.  Pedagoglik odobi  — bu 
o ‘quvchilarga  nisbatan  pedagoglik  etikasining  o ‘ziga  xos  am alga 
oshirilishidir.  Pedagoglik odobi  — bu  o ‘qituvchining yuksak insoniyligi, 
insonga  mehribonligi,  o ‘zini  tuta  bilishi,  sabr-bardoshi,  har  qanday 
vaziyatlarda  ham  xayrixohlik  munosabatlarini  o‘rnata  bilishi,  qamrab 
oluvchi  m a’naviy  xulq-atvordir.  Pedagoglik  odobiga  ega  b o ig a n  
olig o fren op edago g   y o rd am ch i  m aktab  o ‘q u v ch ilari,  o ta -o n a la r, 
ham kasblari  b ilan   b o £ladigan  o ‘z  m u n o sab atlarin i  ustalik  bilan 
boshqaradi.  Pedagoglik odobida aw alo insonga chuqur hurmat namoyon 
bo'ladi.
Y o rd am ch i  m a k ta b   o ‘q itu v c h isi  a lo h id a   y o rd am g a  m u hto j 
o‘quvchining  tarkib  topayotgan  shaxsi  bilan  ish  ko‘radi  va  uni  aqli  zaif 
o ‘quvchilar bilan bo‘ladigan barcha munosabati:  insonga  mumkin qadar 
ko‘p talabchanlik va unga nisbatan  mumkin qadar ko‘p hurm at tamoyili 
asosida qurilishi  kerak.
Oligofrenopedagogning malakasi pedagoglik odobi  bilan bog‘langan. 
Bu pedagoglik vaziyatni baholash, o ‘quvchilarning xususiyatlarini  hisobga 
olish,  ta ’sir  keltirib  chiqarishi  mumkin  bo ‘lgan  holni  oldindan  ko‘rish 
malakasidir.  Pedagoglik odobi yuksak pedagoglik mahorati  mavjudligining 
belgisidir.
Pedagoglik  odobini  egallash  oligofrenopedagogdan  o ‘z  ustida  puxta 
o‘ylab ishlashni talab qiladi. 0 ‘qituvchi o‘z xatti-harakatini doimo nazorat 
qilishi,  o ‘z  qarashi  bilan yordamchi  maktab  o ‘quvchilari  xatti-harakatiga 
o ‘z  m un osabatin i  bildira  bilishi  kerak.  Y a’ni,  pedagoglik  odobi 
oligofrenopedagogda o ‘z tuyg'ularini ifoda qilishning sof tashqi malakalari 
m avjud  b o ‘lishini  ham   n azarda  tu ta d i.  M alakalar  —  pedagoglik 
mahoratining  tarkibiy  qismi  b o iib ,  u  pedagoglik  texnikasi  deb  ataladi. 
Pedagoglik texnikasi oligofrenopedagogga yordamchi maktab o ‘quvchilari 
va ulaming ota-onalari bilan muloqotda boMishda to‘g‘ri muomala tarzini 
tanlash  imkonini beradi.  Muomala tarzi, bolalar bilan  munosabat uslubi, 
metodikani  to ‘g‘ri  tanlash  —  bulaming  barchasi  pedagoglik  texnikasiga 
kiradi.  Yordamchi  maktabda  o ‘quvchilar  bilan  ishlaganda  pedagoglik 
texnikasi oligofrenopedagoglarga o'quvchilar jamoasidagi munosabatlami 
boshqarish  imkonini  beradi.
0 ‘qituvchining pedagoglik mahorati,  uning intellekti va madaniyatiga 
maxsus  ta ’limni  isloh  qilishning  asosiy  yo‘nalishlarida  jiddiy  e’tibor
191

---

beriladi  va  bu  o ‘rinda  yordamchi  m aktabda  oligofrenopedagog  o ‘z 
pedagoglik mahoratini, kasbga doir vazifalami hal qilish qanchalik qo‘lidan 
kelishini  doimo  tekshirib  borishi,  bola  ongi  ham da  qalbiga  kirishning 
umidbaxsh  yo'llarini  izlashi  kerakligi  ta’kidlab  o ‘tiladi.  Maxsus  maktab 
islo h o tid a  yordam chi  m aktabda  oligofrenopedagog  tarbiyasi  o ‘z 
tarbiyalanuvchilarini  faqat bilimlar bilan  qurollantirib  qolmasdan,  ularga 
o‘zining odobi bilan,  xatti-harakati bilan ham, turmush tarzi, o ‘z qiyofasi 
bilan  ham  ta ’sir  qiladi.  Uning  intellekti  va  madaniyati,  haqgo‘yligi  va 
insoniyligi,  uning  m a’naviy  sifatlari  yordamchi  maktab  o ‘quvchilari 
tomonidan namuna sifatida qabul qilinadi.  Shuning uchun ham yordamchi 
maktab oligofrenopedagogi u qaysi predmetni olib borishidan qat’i nazar, 
yoshlar  uchun  m a’naviylik  murabbiysi,  taqlid  uchun  yuksak  namuna, 
o ‘mak  bo‘lishi  kerak.